بررسی نظریه تباین ذاتی موجودات در ابن سینا و متکلمین اشعری WORD

بررسی نظریه تباین ذاتی موجودات در ابن سینا و متکلمین اشعری WORD

فهرست مطالب

عنوان صفحه

فصل اول: مقدمه و کلیات

1-1 مقدمه ..............1

1-1-1 اهمیت موضوع.................1

1-1-2 هدف تحقیق......3

1-1-3 روش تحقیق.........3

1-1-4 سوالات و فرضیات...............4

1-1-5 پیشینه تحقیق...............5

1-1-6 تعریف مفاهیم تخصصی.............7

1-1-7 سازمان تحقیق........15

1-2 شرح حال مختصری از برخی فلاسفه و متکلمین............16

 

فصل دوم: نظریه «تباین ذاتی موجودات» در فلسفه ی ابن سینا و برخی حکمای مشاء

مقدمه ..............................26

2-1 نظریه «تباین ذاتی موجودات» در فلسفه ی ابن سینا ....................................................27

2-1-1 «موجود» از لحاظ «موجودیت» موضوع فلسفه ی اولی ..........................................27

2-1-2 مفاهیم مترادف و متفاوت با «موجود» ......................................................................28

الف

2-1-3 احکام اولیه ی «موجود»..........................................................................................30

2-1-3-1 بداهت مفهوم «موجود» .....................................................................................30

2-1-3-2 عمومیت مفاهیم «موجود» و «وجود»..................................................................31

2-1-3-3 اشتراک معنوی مفاهیم «موجود» و «وجود» .......................................................31

2-1-4 انواع اختلافات در «وجود» و «موجودات»..............................................................37

2-1-4-1 استنغا و حاجت..................................................................................................38

2-1-4-2 وجوب و امکان..................................................................................................38

2-1-4-3 تمام و نقص، کمال و نقص................................................................................38

2-1-4-4 قوت و ضعف ....................................................................................................40

2-1-4-5 تقدم و تأخر........................................................................................................40

2-1-5 تشکیک در «وجود» و «موجود»...............................................................................42

2-1-5-1 تشکیک در «وجود»............................................................................................43

2-1-5-2 تشکیک در «موجود».........................................................................................45

2-1-5-3 تحلیل خاص « ملا عبد الرزاق لاهیجی » پیرامون رأی مشائین درباب

تشکیک وجود.....................................................................................................................47

2-1-6 موارد استفاده از لفظ «تباین»...................................................................................48

2-1-7 اصالت وجود یا اصالت ماهیت.............................................................................50

2-1-7-1 تمایز وجود از ماهیت .......................................................................................50

2-1-7-2 عروض وجود بر ماهیت....................................................................................52

2-1-7-3 ابن سینا اصالت وجودی است یا اصالت ماهوی؟ ............................................54

ب

2-1-7-4 شواهدی بر اصالت ماهیت...............................................................................55

2-1-7-5 شواهدی بر اصالت وجود ...............................................................................56

2-1-7-6 داوری یا عدم داوری در مورد ابن سینا.............................................................57

2-1-8 بررسی سازگاری نظریه ی «تباین ذاتی موجودات» با برخی عناصر فکری

ابن سینا ............................................................................................................................58

2-1-8-1 رابطه ی اشتراک معنوی مفاهیم «موجود» و «وجود» با

«تباین ذاتی موجودات».......................................................................................................58

2-1-8-2 رابطه ی تشکیک در «وجود» و «نظریه تباین ذاتی موجودات» .........................59

2-2 نظریه تباین ذاتی موجودات در آراء ملا رجبعلی تبریزی..........................................60

2-2-1 اشتراک لفظی وجود «میان» «واجب» و «ممکن»....................................................61

2-2-2 استدلال بر اشتراک لفظی «وجود» میان «واجب» و «ممکن»..................................62

2-2-3 تباین و عدم تشکیک در «وجود»..........................................................................63

2-3 دیدگاه برخی فلاسفه در باب نظریه ی تباین ذاتی موجودات...................................65

2-3-1 بیان نظرات...........................................................................................................65

2-3-2 دلایل فلاسفه در مخالفت با نظریه ی «تباین ذاتی موجودات».............................76

2- 4 دیدگاه برخی فلاسفه در باب انتساب نظریه ی «تباین ذاتی موجودات»

به ابن سینا و مشائین .........................................................................................................80

2-5 نتیجه گیری................................................................................................................85

 

فصل سوم: نظریه ی «تباین ذاتی موجودات» در دیدگاه متکلمین اشعری

ج

مقدمه ................................................................................................................................89

3-1 بداهت « وجود» ........................................................................................................90

3-2 مفاهیم مترادف و متضاد با «وجود» و «موجود» ........................................................91

3-3 تقسیمات «وجود».....................................................................................................94

3-4 زیادت «وجود» بر «ماهیت»......................................................................................95

3-4-1 دلایل زیادت «وجود» بر «ماهیت»........................................................................96

3-4-2 وجود و ماهیت در حق تعالی..............................................................................97

3-5 اشتراک لفظی و یا معنوی «وجود» ........................................................................102

3-5-1 بیان دیدگاه متکلمین اشعری..............................................................................103

3-5-2 دلایل برخی متکلمین اشعری بر اشتراک معنوی «وجود»..................................107

3-6 تکثر و اختلافات در «وجود» و «موجود»..............................................................110

3-7 تعین.....................................................................................................................112

3-8 مشکک بودن «وجود»...........................................................................................113

3-9 تخالف ذات «واجب الوجود» با ممکنات..............................................................114

3-9-1 دلایل برخی متکلمین اشعری بر تباین ذاتی وجود واجب و ممکن...............115

د

3-10 نتیجه گیری .......................................................................................................121

فصل چهارم:مقایسه آراء، فروع و لوازم بحث

4-1 مقایسه آراء فلاسفه و متکلمین در باب «تباین ذاتی موجودات»..............................125

4-1-1 مقایسه آراء ابن سینا و متکلمین اشعری.............................................................125

4-1-2 مقایسه آراء ابن سینا و ملا رجبعلی تبریزی.......................................................128

4-1-3 مقایسه آراء ملا رجبعلی تبریزی با متکلمین اشعری...........................................131

4-2 لوازم و فروع بحث..................................................................................................132

4-2-1 دغدغه قائلین به اشتراک لفظی «وجود»..............................................................132

4-2-2 لوازم و فروع قول به اشتراک لفظی «وجود »......................................................133

4-2-3 مبانی قول به اشتراک معنوی «وجود» ................................................................134

4-2-4 لوازم و فروع قول به اشتراک معنوی «وجود».....................................................134

4-2-5 قائلین به اشتراک لفظی وجود در میان فلاسفه و متکلمین..................................135

4-2-6 موضع گیری برخی فلاسفه در مورد نظریه تباین ذاتی.......................................136

4-3 آزمون فرضیات.......................................................................................................138

فهرست منابع .................................................................................................................139

فصل اول:

مقدمه و کلیات

1-1 مقدمه

1-1-1 اهمیت موضوع

تمامی عوالم را موجودات تشکیل داده اند و فلسفه به عنوان علمی که عهده دار تعمق در امور اصلی عالم است و موضوع آن «وجود بماهو وجود» یا «موجود بماهو موجود» است، با وجود و موجودات سرو کار دارد و فلسفه ی اسلامی با کمال افتخار از پیشروان بحث در مورد وجود بوده است.

مسأله ی «وجود» و «موجود»، اصالت یا اعتباریت آن، وحدت یا کثرت آن و سایر موضوعات مرتبط با آن در فلسفه ی ابن سینا محل ارزیابی ها و داوری های گسترده و متناقض بوده است. و از سویی رسیدن به تعریف، تصور و تلقی مطابق با واقع در مورد آراء ابن سینا، امکان درک صحیح تر اندیشه ی مشایی و حتی درگامی فراتر، حکمت متعالیه و بررسی تطبیقی صحیح آراء و نظام های فلسفی را ممکن می سازد. چرا که بسیاری از اندیشمندان و حتی شخص صدرالمتألهین، آراء ابن سینا را مقدمه و پیش درآمدی برای حکمت متعالیه دانسته اند.

وجود به عنوان حقیقت عینیه در فلسفه ی ابن سینا مطرح نبوده، بلکه وی در تحلیل موجود به وجود می پردازد، لذا دو اطلاق وجود به معنای « وجود عام یا مشترک» و «وجود خاص» هیچ یک منطبق بروجود صدرایی یا آن حقیقت عینیه که ملاصدرا با آن وصف به وجود نگاه می کند، نمی باشد، چرا که وجود خاص در دیدگاه ابن سینا، چیستی و حقیقت عینی اشیا یا همان ماهیت بالمعنی الاعم است و وجود عام نیز، ظاهراً همان لازم خارجی و مقوم و عارض بر ماهیت است. اما با این حال عده ای فلسفه ابن سینا را فلسفه ای وجودی دانسته اند.

در حوزه ی مباحث «وجود شناسی»، نظریات مربوط به وحدت و کثرت در عالم از شاخه های مهم محسوب می شود که در آن گستره ی وسیعی از نظرات ارائه شده است که می توان کثرت محض یا تباین مطلق موجودات را که به مشائین نسبت داده اند، از یک سو و وحدت محض یا وحدت شخصی حقیقت عینی وجود را که قول عرفاست، دو انتهای آن در نظر گرفت و نظریه ی مشهور وحدت تشکیکی وجود را نیز داخل در آن گنجاند که سلسله جنبان این نظریه را صدرالمتألهین شیرازی نام برده اند و نظریه ی« تباین ذاتی موجودات» که هیچگونه وحدتی را میان امور عالم بر نمی تابد، از این حیث در مقابل نظریه ی وحدت تشکیکی وجود قرار دارد، چرا که این نظریه هر دو فرض وحدت و کثرت را درمیان امور عالم می پذیرد و به نوعی آن دو را جمع می کند، لذا به موازات اهمیتی که بحث تشکیک در وجود، دارا است، مسأله ی تباین ذاتی موجودات نیز دارای اهمیت خاصی است و به تبع آن اینکه صاحب یا صاحبان اصلی این نظریه چه کسی یا کسانی بوده اند، قابل بررسی است. آنچه مشهور است، انتساب این نظریه به مشائین و ابن سینا می باشد، که البته عده ای از فلاسفه مخالف این انتساب و برخی موافق آنند و همچنین خود این نظریه نیز همانند هر رأی فلسفی دیگر از شرح و نقد دیگران در امان نمانده است و عده ای بدون کاوش دقیق پیرامون اینکه آیا ابن سینا واقعاً قائل به این نظریه بوده است یا نه، وی و مشائین را به ورطه ی انتقاد کشانده اند.

این در حالی است که بحث تباین و تخالف ذوات خصوصاً تباین میان ذات باری تعالی با سایر ذوات بحثی است که در سخنان متکّلمین، خصوصاً اشاعره، زیاد به چشم می خورد و البته در میان فلاسفه مشاء، «ملارجبعلی تبریزی» که نظراتی خاص به خود و کمابیش متفاوت با آراء فلسفی ابن سینا و سایر مشائین دارد، نیز به تباین وجودات اشاره کرده است. امَا کمی جای تعجب است که انتساب نظریه ی فوق به ابن سینا و مشائین تا این حد در میان فلاسفه شهرت یافته است، درحالیکه سایر نظریات ابن سینا رنگ و بویی بر خلاف این نظریه دارند و در مجموع آراء ابن سینا، این نظریه با سایر اجزاء، هماهنگ نمی باشد و آنطور که گفتیم نظریه ی تباین ذاتی موجودات، بیشتر خاستگاهی کلامی دارد، تا خاستگاهی

دریافت فایل

---

جهت کپی مطلب از ctrl+A استفاده نمایید نماید