چکیده:
هدف این تحقیق بررسی تاثیر نوسانات بازار سهام بر عملکرد شرکتها است .معیارهای مورد نظر برای اندازه گیری عملکرد شرکتها بازده سهام(ROE)˓بازده دارایی ها (ROA)˓
سود خالص و ارزش افزوده اقتصادی و معیار موردنظر برای نوسانات˓ سهم بازده
ماهانه سهام می باشد . علاوه بر آن˓در این پژوهش به دنبال رابطه بین اندازه
شرکت و عملکرد و همچنین رابطه بین رشد تولید ناخالص ملی و عملکرد نیز می
باشیم. نمونه این تحقیق در بر گیرنده شرکتهای سیمانی حاضر در بورس اوراق
بهادار تهران می باشد که با در نظر گرفتن محدودیت های موردنظر˓ 15 شرکت
انتخاب شده و در طی یک دوره 9 ساله (1383– 1391) مورد بررسی قرار گرفته
اند. روش آماری مورد استفاده جهت تحلیل مدل ها در این پژوهش روش GMM بوده و نتایج به دست آمده به شرح زیر است:
ü با افزایش نوسانات بازار سهام عملکرد شرکت در هر چهار بعد (بازده
دارایی ها˓ بازده سهام˓ سود خالص و ارزش افزوده اقتصادی) کاهش خواهد یافت.
لذا با عنایت به اطلاعات جمع آوری شده، فرضیه پژوهش مبنی بر اینکه "نوسانات
بازار سهام رابطه معناداری با عملکرد شرکتها دارد" در سه مورد ارزش افزوده
و سود خالص و بازده دارایی ها پذیرفته شد. اما فرضیه مربوط به ROE تایید نشد.
ü رشد تولید ناخالص ملی ( رابطه معناداری با عملکرد شرکتها دارد.
ü اندازه شرکت رابطه معناداری با عملکرد شرکت از لحاظ سه شاخص بازده
سهام˓ بازده دارایی ها و سود خالص دارد اما از لحاظ ارزش افزوده این رابطه
ناچیز است.
واژه های کلیدی: نوسانات بازار
سهام˓عملکرد˓ سهم بازده ماهانه سهام˓بازده دارایی ها˓ بازده سهام˓ ارزش
افزوده اقتصادی˓ رشد تولید ناخاص ملی˓ روش GMM
فهرست مطالب
فصل اول: کلیات پژوهش. 1
1- 1 مقدمه. 2
1-2 تعریف موضوع و بیان مسئله. 3
1-3 اهمیت و ضرورت موضوع. 4
1-4 سوالات و فرضیات پژوهش. 4
1-4-1 سوالات.. 4
1-4-2 فرضیات.. 5
1-5 هدف های پژوهش یا نتایج مورد انتظار. 6
1-5-1 هدف (های) اصلی.. 6
1-5-2 هدف (های) فرعی.. 6
1-6 قلمرو مکانی / زمانی / موضوعی پژوهش. 6
1-7 متغیرهای پژوهش. 6
1-8 تعریف عملیاتی متغیرها و چگونگی اندازه گیری آنها. 7
1-8-1 متغیرهای وابسته.. 7
1-8-2 متغیرهای مستقل.. 8
1-9 روشهای گردآوری داده ها و ابزار مورد استفاده برای آن. 9
1-10 روشهای تحلیل داده ها. 9
1-11 روش نمونه گیری و تخمین حجم جامعه. 9
1-12 ساختار کلی پژوهش. 10
فصل دوم: مبانی نظری و پیشینه تحقیق. 11
2-1 بخش اول : مبانی نظری. 12
2-1-1 مقدمه.. 12
2-1-2 نوسانات بازار سهام.. 12
2-1-3 مدل سازی نوسان.. 16
2-1-4 مفاهیم اولیه اندازه گیری نوسان.. 16
2-1-5 مدلهای ساده.. 17
2-1-5-1 گام تصادفی.. 17
2-1-5-2 میانگین تاریخی.. 18
2-1-5-3 میانگین متحرک ساده.. 18
2-1-5-4 هموارسازی نمایی.. 19
3-1-5-5 مدل میانگین وزنی متحرک نمایی (EWMA)20
2-1-5-6 روش هموارسازی نمایی متغیر.. 20
2-1-6 سایر مدلها.. 21
2-1-6-1 نوسانات تصادفی .. 22
2-1-6-2 نوسان ضمنی.. 24
2-1-7 ویژگی های آماری بازده سهام.. 25
2-1-7-1 دنباله بزرگ.. 26
2-1-7-2 نوسان خوشه ای.. 27
2-1-7-3 اثر اهرمی.. 27
2-1-7-4 دوره های غیرتجاری.. 28
2-1-7-5 رویدادهای قابل پیش بینی.. 28
2-1-7-6 نوسان و همبستگی سریالی.. 28
2-1-7-7 جهت حرکت در نوسانات.. 29
2-1-7-8 متغیرهای کلان اقتصادی و نوسان.. 29
2-1-9 عملکرد شرکت.. 30
2-2 بخش دوم : پیشینه تحقیق. 32
2-2-1 پیشینه تحقیق درباره " نوسانات".. 32
2-2-1-1 پژوهش های خارجی.. 34
2-2-1-2 مطالعات داخل ایران.. 44
2-2-2 پیشینه پژوهش درباره "عملکرد".. 50
2-2-2-1 پیشینه مربوط به تحقیقات خارجی.. 50
2-2-2-2 پیشینه پژوهش در ایران.. 58
2-3 مدل مفهومی. 62
2-4 جمع بندی و نتیجه گیری. 62
فصل سوم: روش تحقیق. 64
3-1 مقدمه. 65
3-2 روش اجرای پژوهش. 66
3-3 فرضیات پژوهش. 66
3-3-1 مدل پژوهش.. 67
3-3-2 فرضیه های پژوهش.. 68
3-4 متغیرهای مستقل پژوهش. 68
3-5 جامعه و نمونه آماری. 68
3-6 روش جمع آوری اطلاعات. 69
3-7 اعتبار درونی و برونی پژوهش. 69
3-8 خلاصه. 70
فصل چهارم: تجزیه و تحلیل آماری. 71
4- 1 مقدمه. 72
4-2 بررسی توصیفی مشاهدات. 73
4-3 بررسی فرضیه های پژوهش. 77
4-4 یافته های جانبی پژوهش. 85
4-5 خلاصه فصل و نتیجه گیری. 95
فصل پنجم: نتیجه گیری و پیشنهادات. 96
5-1 مرور و جمع بندی. 97
5-2 نتایج آزمون فرضیات تحقیق. 97
5-3 محدودیت های پژوهش. 101
5-4 پیشنهادات کاربردی. 101
5-5 پیشنهادات برای تحقیقات آتی. 102
منابع فارسی. I
منابع انگلیسی. III
پیوست 1: اسامی شرکتها. XI
پیوست 2 : جداول. XIII
جدول 4-1. آماره های توصیفی برای متغیرهای پژوهش.. XIV
جدول 4-2. نتایج برازش مدل رگرسیونی برای نوسانات بازار سهام XV
جدول 4-3. نتایج برازش مدل رگرسیونی برای رشد تولید ناخالص ملی XVI
جدول 4-4. نتایج برازش مدل رگرسیونی برای اندازه شرکت.. XVII
جدول 4-5. آزمون F لیمر برای تعیین روش پانل یا پولینگ.. XVIII
جدول 4-6. برآورد ضرایب رگرسیونی و نتایج نهایی مدل رگرسیون چند متغیره XIX
جدول 4-7. آزمون F لیمر برای تعیین روش پانل یا پولینگ.. XX
جدول 4-8. آزمون هاسمن برای تعیین اثرات ثابت یا تصادفی.. XXI
جدول 4-9. برآورد ضرایب رگرسیونی و نتایج نهایی مدل رگرسیون چند متغیره XXII
جدول 4-10. برآورد ضرایب رگرسیونی و نتایج نهایی مدل رگرسیون چند متغیره XXIII
جدول 4-11. برآورد ضرایب رگرسیونی و نتایج نهایی مدل رگرسیون چند متغیره XXIV
پیوست 3: نمودارها. XXV
نمودار 4-1. نمودار روند خطی متغیرهای وابسته به همراه نمودار چندک نرمال.. XXVI
نمودار 4-2. نمودار خطی از روند تغییرات شرکت ها در دوره مطالعاتی برای متغیرهای مستقل.. XXVII
نمودار 4-3. نمودار جعبه ای برای متغیرهای مستقل پژوهش.. XXVIII
پیوست 4: جداول ضمیمه. XXIX
فهرست جداول
جدول 1-1 شاخص های اندازه گیری عملکرد شامل شاخص های مالی و اقتصادی5
جدول 1-2 متغیرها و نمادها7
جدول 2-1 خلاصه ای از پیشینه پژوهش های خارجی در باره "عملکرد شرکت"52
جدول 4-1. آماره های توصیفی برای متغیرهای پژوهش74
جدول 4-2. نتایج برازش مدل رگرسیونی برای نوسانات بازار سهام80
جدول 4-3. نتایج برازش مدل رگرسیونی برای رشد تولید ناخالص ملی82
جدول 4-4. نتایج برازش مدل رگرسیونی برای اندازه شرکت84
جدول 4-5. آزمون F لیمر برای تعیین روش پانل یا پولینگ86
جدول 4-6. برآورد ضرایب رگرسیونی و نتایج نهایی مدل رگرسیون چند متغیره87
جدول 4-7. آزمون F لیمر برای تعیین روش پانل یا پولینگ88
جدول 4-8. آزمون هاسمن برای تعیین اثرات ثابت یا تصادفی88
جدول 4-9. برآورد ضرایب رگرسیونی و نتایج نهایی مدل رگرسیون چند متغیره90
جدول 4-10. برآورد ضرایب رگرسیونی و نتایج نهایی مدل رگرسیون چند متغیره92
جدول 4-11. برآورد ضرایب رگرسیونی و نتایج نهایی مدل رگرسیون چند متغیره94
فهرست نمودارها
نمودار 2-1 نمایش تابع لپتوکورتیک26
نمودار 2-2 نوسانات خوشه ای بازده دارایی ها27
نمودار 4-1. نمودار روند خطی متغیرهای وابسته به همراه نمودار چندک نرمال75
نمودار 4-2. نمودار خطی از روند تغییرات شرکت ها در دوره مطالعاتی برای متغیرهای مستقل76
نمودار 4-3. نمودار جعبه ای برای متغیرهای مستقل پژوهش76
فصل اول
کلیات پژوهش
1- 1 مقدمه
ایجاد سهولت در تامین مالی سرمایه گذاری ها˓ عامل ایجاد بازارهای مالی
به عنوان بخشی از بازار عوامل تولید بوده است. بازارهای مالی بازاری است که
دارایی های مالی در آن مبادله می شوند. هرچند وجود بازار مالی شرط ضروری
برای ایجاد و مبادله دارایی مالی نیست˓ با این همه در بیشتر اقتصادها ایجاد
و مبادله دارایی های مالی در بازار مالی صورت می پذیرد. بازارهای مالی با
فراهم کردن نقدینگی˓ کاهش هزینه معاملات از طریق کاهش هزینه جست و جو و
کاهش هزینه اطلاعات˓ مکان مناسبی برای سوق دادن پس اندازهای راکد مردم به
سمت تولید و تامین سرمایه شرکتها وموسسات تولیدی است. از جمله مهمترین و
پرطرفدارترین بازارهای مالی در اغلب کشورها˓ بازارهای سهام هستند. در این
بازارها˓ سهام شرکتها به عنوان دارایی مالی داد وستد می شوند. مطالعه های
انجام شده در باب بازارهای سهام˓ بخش گسترده ای از پژوهش های اقتصادی در
زمینه بازارهای مالی را تشکیل می دهد.
بورس اوراق بهادار تهران با توجه به وقوع انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی
فراز و نشیب های بسیاری را پشت سر گذاشته است. به شکلی که پس از حدود چهار
دهه از فعالیت این بازار˓ تنها در سالهای اخیر (از دهه 70 ) توانسته است تا
حدودی بستر مناسب جذب سرمایه در اقتصاد ایران را فراهم نماید. با توجه به
گسترش بازارهای سهام در مناطق مختلف کشور و اصل 44 قانون اساسی˓ که طبق آن
واگذاری شرکتهای دولتی از طریق بازارهای سهام صورت می گیرد˓ بازارهای سهام
نقش پررنگتری یافته اند و مطالعه در باب این بازارها ضرورت بیشتری پیدا
کرده است.
با گذشت زمان و رشد و توسعه بازارهای مالی و افزایش سرمایه گذاری ها˓
عوامل داخلی و خارجی متعددی بازارهای سهام را تحت تاثیر قرار داده و قیمت
سهام و بازده آنها را نیز متاثر ساخته و باعث ایجاد نوسانات لحظه ای در
آنها گردیده است. طبیعتا این نوسانات لحظه ای مدیران را برآن خواهد داشت تا
با دیدی محافظه کارانه تر و دقیق تر به انجام سرمایه گذاری و مبادله سهام
بپردازند.
در این رساله سعی شده است تا با گزینش سهم بازده ماهانه سهام به عنوان
شاخص برای نوسانات بازار سهام˓ تاثیر آن را بر عملکرد شرکتها مورد مطالعه
قرار داده و از این طریق راه گشای بسیاری از ناتوانی ها در انجام تحلیل های
مرتبط با بازار سهام باشیم.
در ادامه کلیات پژوهش شامل تعریف موضوع˓ بیان مسئله˓هدف و دلایل انتخاب
موضوع˓اهمیت پژوهش˓فرضیات پژوهش˓ قلمرو پژوهش˓ تعاریف عملیاتی متغیرها˓ جمع
آوری اطلاعات و محدودیتهای پژوهش بیان شده است.
1-2 تعریف موضوع و بیان مسئله
بازار سهام همواره متاثر از متغیرهایداخلی و خارجی کشورها است. این
متغیرها باعث بروز نوساناتی لحظه ای بر بازارهای سهام شده و هر کشوری بنا
به شرایط خاص اقتصادی و سیاسی خود دستخوش میزانی از این نوسانات خواهد شد.
بازار سهام ایران هم از این امر مستثنی نبوده و این نوسانات طبیعتا بر
عملکرد تمامی شرکتهای حاضر در بورس تاثیر گذار است. از جمله عواملی که می
تواند باعث این نوسانات شود و متعاقبا عملکرد شرکتها را هم متاثر سازد
عبارتند از:
1. نرخ ارز: عموما افزایش نرخ ارز در کوتاه مدت بدلیل خروج سرمایه
گذاران از بازار سرمایه به بازار پول، باعث کاهش شاخص کل بورس اوراق بهادار
شده و در بلند مدت به دلیل سوددهی صنایع صادر کننده باعث رونق بازار
می‌شود هرچند در دوره هایی شاهد خلاف این امر در بازار بورس ایران بودیم.
اما از طرف دیگر این نکته حائز اهمیت می‌باشد که افزایش نرخ ارز موجب کاهش
ارزش پول ملی می‌شود و در نتیجه هزینه‌های شرکت‌هایی که واردکننده‌ی مواد
اولیه و تجهیزات می‌باشند را افزایش می‌دهد. برای نمونه در سال 1390 رشد
حدود 60 درصدی نرخ ارز به وضعیت نابسامان بورس دامان زد زیرا به جای هدایت
نقدینگی و سرمایه ها به بخش تولید˓ سرمایه ها را به این بازار موازی هدایت
نموده و موجب کاهش ارزش پول ملی و بی ثباتی اقتصادی شد که این امر هزینه
های شرکتهای واردکننده مواد اولیه و تجهیزات را افزایش داد.
2. اقتصاد
جهانی: اقتصاد جهانی نیز یکی‌دیگر از عوامل موثر بر بورس تهران می‌باشد.
قیمت سهام برخی از شرکتهای فعال در بورس تهران به طور مستقیم از قیمت‌های
جهانی تاثیر می‌پذیرد از جمله می‌توان به قیمت نفت، مواد معدنی، فلزات،
فولاد و... اشاره نمود.
3. نرخ تورم: افزایش نرخ تورم در کوتاه مدت با افزایش موقتی سوددهی برخی
صنایع باعث رونق بازار می‌شود اما در بلند مدت با افزایش هزینه‌های
عملیاتی تولید( از قبیل دستمزدها، انرژی و...)˓ تاثیر مخربی بر عملکرد
شرکتها دارد.
4. مسائل و اوضاع سیاسی: اوضاع سیاسی مثلا تحریم ها یکی از عوامل موثر
بر شاخص بورس می‌باشد که باعث می شود فراز و نشیب هایی را در بازار سهام
تجربه کرده و تاثیرات آن را بر عملکرد شرکتها نیز شاهد باشیم.
افزون بر موارد بالا˓ باز بودن اقتصاد یک کشور و وضعیت مسکن نیز به عنوان عوامل دیگر نوسان در بازار سهام کشورها شناخته می شود.
در این رساله به بررسی تاثیر نوسانات بازار سهام بر عملکرد شرکتها
پرداخته و به دنبال پاسخی در خور و علمی به روشی سیستماتیک˓ به این پرسش
هستیم که " آیا نوسانات بازار سهام بر عملکرد شرکتها تاثیر دارد یا خیر؟"
1-3 اهمیت و ضرورت موضوع
با رقابتی تر شدن هر چه بیشتر فضای کسب و کار در دنیا و همچنین نفوذ آن
در بازار های ایران و در نظر گرفتن تاثیر شگرفی که رقابت بر عملکرد شرکتها
دارد˓ انجام سرمایه گذاری و رونق بازار سهام از جمله مهمترین عوامل رشد و
توسعه کشورها است. وجود یک بازار منسجم شرکتها را قادر می سازد تا موثرتر
برنامه ریزی نموده و در دستیابی به اهداف بلندمدت و کوتاه مدت برنامه ریزی
شده خود موفق تر عمل کنند. عواملی که بازار سهام را به مخاطره می اندازد در
راهبرد اهداف کشورها و پیشرفت آنها تاثیر منفی بسیاری دارد. اهمیت دادن به
بازار سهام و بررسی عواملی که عملکرد آن را با نوسانات همراه می سازد این
امکان را برای کشورها فراهم می سازد تا با شناسایی دقیق این عوامل از تاثیر
منفی این نوسانات بر عملکرد شرکتها جلوگیری نموده و یا آن را به حداقل
ممکن برسانند. از آنجا که افزایش نوسانات ممکن است باعث افزایش ریسک سرمایه
گذاری و هزینه نگهداری سرمایه و به تبع آن باعث کاهش سرمایه گذاری گردد و
بر عملکرد شرکتها تاثیر گذارد˓ لازم است تا به بررسی تاثیر نوسانات بازار
سهام بر عملکرد شرکتها پرداخته شود و از این طریق به اهمیت این موضوع پی
برده شود.
افزون بر موارد مذکور˓ بر اساس ادبیات و مطالعات موجود به موضوع رساله کمتر پرداخته شده و ضرورت انجام آن را توجیه می نماید.
1-4 سوالات و فرضیات پژوهش
بر اساس مطالعات اکتشافی و مطالب مطرح شده و پرسش اساسی ارائه شده در قسمت انتهایی بیان مسئله پرسش های زیر قابل طرح است:
1-4-1 سوالات:
آیا نوسانات بازار سهام رابطه معناداری با عملکرد شرکتها دارد؟
آیا رشد تولید ناخالص ملی (GDP) با عملکرد شرکتها رابطه معناداری دارد؟
آیا اندازه شرکت با عملکرد شرکتها رابطه معناداری دارد؟
1-4-2 فرضیات:
با توجه به پرسش های مذکور می توان فرضیه های زیر را صورتبندی کرد:
1. نوسانات بازار سهام رابطه معناداری با عملکرد شرکتها دارد .
2. رشد تولید ناخالص ملی رابطه معناداری با عملکرد شرکتها دارد .
3 . اندازه شرکت رابطه معناداری با عملکرد شرکت دارد.
- برای اندازه گیری "عملکرد شرکت " از معیارهای مالی بازده حقوق صاحبان
سهام(ROE) ˓(ROA)بازده دارایی ها و سود خالص(NET INCOME) و معیار اقتصادی
ارزش افزوده اقتصادی (EVA) استفاده می شود و تاثیر نوسانات را بر تک تک این
معیارها به طور جداگانه اندازه گیری می گردد.
جدول زیر نمونه ای از پژوهش هایی است که معیار های بالا را به عنوان شاخصهای عملکرد برگزیده اند.
