مطالعه تطبیقی حق حبس در معاملات معاوضی در حقوق ایران و فقه اسلامی
 مطالعه تطبیقی حق حبس در معاملات معاوضی در حقوق ایران و فقه اسلامی مقدمه
هدف و انگیزه طرفین عقد بیع، علاوه بر مالکیت عوضین، در اختیار گرفتن آنها است. از این رو، برای هر یک از طرفین حق حبس در نظر گرفته شده است و آنها می توانند برای نیل به این هدف، اجرای تعهد از سوی خود را به اجرای تعهد طرف مقابل موکول سازند. در کنوانسیون یک طرف قرارداد می تواند در قبال عوض و هزینه نگهداری از کالا از حق حبس استفاده کند. همچنین می تواند اجرای تعهد از سوی خود را با توجه به شروط مندرج در ماده 71 معلق سازد. در حقوق ایران برخلاف کنوانسیون در قبال هزینه حفظ کالا حق حبس وجود ندارد. حق تعلیق اجرای قرار داد نیز به صورت یک قاعده کلی مطرح نشده است. اهمیت و ضرورت از انجام تحقیق آنچه را که از اهمیت و ضرورت انجام این تحقیق بر میآید را می توان پس از بیان دیدگاهها و اقوال فقها و دکترین حقوقی در خصوص چگونگی استفاده از حق حبس در عقود، ارائه راهکاری برای پایان دادن به تنازع ناشی از پیدایش و آثار اعمال فقهی و حقوقی حق حبس دانست. اهداف تحقیق هدف این نوشتار تبیین مشکلاتی که ممکن است در ارتباط با تعهدات متعاقدین بوجود آید و مباحثی که راجع به حق حبس، کیفیت ایجاد و اسقاط آن، شرایط استفاده کننده از حق حبس و چگونگی به پایان دادن حق حبس را طرح و احکامی که با قواعد و مقررات پذیرفته شده در نظام حقوقی ما سازگار است، برای آنها ذکر شود، بیان نمود. سوالات 1- بعد از انعقاد عقود، شیوه ای برای ضمانت اجرای انجام تعهدات قراردادی وجود دارد؟ 2- ماهیت و مبانی ضمانت اجرای تعهدات یا همان حق حبس چیست؟ 3- شرایط تحقق اجرای این ضمانت اجرایی و یا شرایط اسقاط آن چیست؟ فرضیه ها یکی از شیوه های ضمانت اجرای تعهدات قراردادی بعد از انعقاد هر عقدی اعمال حق حبس می باشد. حق حبس در اکثر عقود ساری و جاری و از جمله حقوقی است غالباً در معاملات معوض به وجود می آید. طرفین در عقود معوض حق استناد به حق حبس و امتناع از تحویل عوض و معوض را دارند.
[1]- بقره/254 و275، ابراهیم /31،نور/37،جمعه/ 9،توبه/ 111، حج /40. [2]- بقره /282،توبه/ 111،ممتحنه/ 12،فتح/ 10و18 .
چکیده .......................................1 مقدمه .........................................2 کلیات ........................................6 تاریخچه حق حبس ...............8 فصل اول: مفهوم حق حبس و سایر مفاهیم اصلی پژوهش 1-1- مفهوم حق حبس ......10 1-1-1- تعریف حق ..........10 1-1-2- مفهوم حبس در لغت ...........................................10 1-1-3- مفهوم اصطلاحی حبس .......................................11 1-1-3-1- معنای مصطلح حبس در فقه شیعه ..............11 1-1-3-2- معنای اصطلاحی حبس در حقوق مدنی ایران و مواد مربوطه ................12 1-2- سایر مفاهیم مرتبط با حق حبس ............................14 1-2-1- مورد عقد (عوض و معوّض) ............................14 1-2-2- شرایط عوض و معوض ......................................16 1-2-3- عقد یا معامله معاوضی ........................................18 1-2-3-1- مفهوم و تعریف عقد ......................................18 1-2-3-1-1- مفهوم لغوی عقد ........................................19 1-2-3-1-2- مفهوم اصطلاحی عقد ...............................19 1-2-3-1-3- مفهوم لغوی معامله......................................20 1-2-3-2- ماهیت و ارکان تشکیل دهنده عقد ..............21 1-2-3-2-1- ماهیت عقد 21 1-2-3-2-1-1- تعاریف عقد درفقه و حقوق ..............21 1-2-3-2-1-2- ماهیت عقد در فقه عامه ......................21 1-2-3-2-1-3- ماهیت عقد در حقوق موضوعه ........22 1-2-3-2-2- ماهیت معامله ..............................................23 1-2-3-2-2-1- در مفهوم عام .........................................23 1-2-3-2-2-2- در مفهوم خاص ....................................23 1-2-3-2-2-3- در مفهوم اخص ....................................23 1-2-3-2-3- تعریف معامله معاوضی ............................24 1-2-3-2-4- شرایط معامله معاوضی .............................24 1-2-4- عقد معوض و عقد غیر معوض ........................24 1-2-4-1- تعریف عقد معاوضی ......................................25 1-2-4-1-1- ویژگی های عقود معاوضی .....................26 1-2-4-1-2- آثار معاوضی بودن عقد ............................26 1-2-4-1-3- فایده تشخیص عقود معوض ...................29 1-2-4-2- تعریف عقد غیر معاوضی ..............................29 1-2-4-2-1- معیار تشخیص عقود غیر معوض ...........29 1-2-4-2-2- اقسام عقود غیر معاوضی ..........................31 1-2-4-3- تفاوت بین عقد معوض و غیر معوض بر مسئله شرط عوض ................31 1-2-4-4- تفاوت این دو نوع عقد از جهت آثار حقوقی ............................................35 1-2-4-5- نتیجه گفتار حاظر ............................................35 1-2-5- تسلیم و تسلم ......36 1-2-5-1- تعریف تسلیم و تسلم ....................................36 1-2-5-2- ماهیت و مبنای حقوقی تسلیم و تسلم .......37 فصل دوم: ماهیت و مبانی حق حبس از دیدگاه حقوقی و فقهی 2-1- بررسی ماهیت حق حبس ........................................39 2-1-1- بحث مقدماتی در بیان حق .................................39 2-1-2- ماهیت حق حبس .................................................39 2-1-3- تبیین ماهیت حق حبس از دیدگاه علمای فقه و حقوق ................................40 2-1-4- شناخت ماهیت حق حبس .................................42 2-1-5- مطالعه تطبیقی در فقه عامه .................................44 2-2- مبانی حق حبس در فقه امامیه و حقوق ایران .....44 2-2-1- بررسی مبانی حق حبس از دیدگاه علمای شیعه .............................................44 2-2-2- بررسی مبانی حق حبس از دیدگاه دکترین حقوق مدنی ایران .....................47 2-3- چگونگی پایان دادن به تنازع ناشی از حق حبس .................................................48 فصل سوم :موارد پیدایش حق حبس و شروط آن از دیدگاه حقوقی و فقهی 3-1- شرایط پیدایش حق حبس ........................................53 3-1-1- موجدات حق حبس .............................................53 3-1-1-1- انعقاد عقد بیع صحیح میان بایع و مشتری .53 3-1-1-2- واجب التسلیم بودن تعهدات طرفین عقد ..54 3-1-1-3- لزوم همزمانی تعهدات طرفین عقد .............54 3-1-1-4- حق حبس هنگام حلول اجل ........................54 3-1-1-5- تعهدات بایع و مشتری مرکب از حال و مؤجل .........................................55 3-1-2- تبیین محدوده¬ی حق حبس در حقوق ایران و فقه امامیه ..............................55 3-1-2-1- حق حبس یک استثناء است .........................56 3-1-2-2- دامنه جریان حق حبس محدود به عقود معاوضی است ...........................56 3-1-2-3- دامنه جریان حق حبس وسیعتر از عقود معاوضی است ...........................57 3-1-2-4- محدوده حق حبس در قوانین ایران ............58 3-1-3- شرایط حابس و محبوس ....................................58 3-1-3-1- در شرایط حابس .............................................58 3-1-3-2- در شرایط محبوس ..........................................61 3-1-3-3- تکالیف حابس 62 3-1-3-3-1- حفظ و نگهداری محبوس .......................64 3-1-3-3-2- منافع محبوس در زمان حبس .................66 3-1-4- بررسی وضعیت عین محبوسه در حین حبس .................................................68 3-1-4-1- انتفاع مشتری از مبیع در مدت حبس .........69 3-1-4-2- قبض مبیع بدون اذن بایع در مدت حبس ..69 3-1-4-3- تصرفات متبایعین در موضوع حق حبس ...70 3-2- شرط حال بودن هر دو عوض در حق حبس ......71 3-2-1- شرط حال بودن عوضین در حقوق مدنی ایران ...............................................71 3-2-2- شرط حال بودن عوضین از منظر فقهای امامیه ................................................74 3-3- مشروط نبودن تسلیم به شرط ضمن عقد .............75 3-3-1- مشروط نبودن تسلیم به شرط ضمن عقد در دکترین حقوق مدنی .............75 3-3-2- مشروط نبودن تسلیم به شرط ضمن عقد در فقه امامیه .................................76 3-3-2-1- اقسام شرط و تعاریف آن در فقه .................76 3-3-2-2- رابطه شرط با عقد ...........................................77 فصل چهارم: آثار اعمال حق حبس و موجبات زوال آن 4-1- آثار اعمال حق حبس ................................................79 4-1-1- شیوه اجرای حق حبس .......................................79 4-1-2- امانی بودن ید در زمان اعمال حق حبس ........80 4-1-3- هزینه نگهداری از مال در دوره حبس .............80 4-1-4- امکان اجبار حابس به تسلیم از سوی دادگاه ..81 4-1-4-1- آیا هر حق امتناع را باید حق حبس دانست ؟ ............................................82 4-1-4-2- امتناع طرفین از تسلیم ....................................82 4-1-4-3- اولویت در تسلیم .............................................84 4-1-5- تلف یکی از عوضین در دوره اعمال حق حبس .............................................85 4-1-5-1- شرایط اعمال قاعده تلف مبیع قبل از قبض ................................................87 4-1-5-2- تلف بعض از مبیع قبل از قبض ...................88 4-1-5-3-آثار قاعده تلف مبیع قبل از قبض .................89 4-2- موجبات زوال حق حبس .........................................89 4-2-1- اسقاط حق حبس 89 4-2-1-1- اسقاط ضمنی در خود عقد ...........................89 4-2-1-2- اسقاط صریح یا ضمنی پس از عقد ............90 4-2-2- تسلیم عوض از سوی طرف معامله ..................91 4-2-2-1- تسلیم تمام عوض ...........................................91 4-2-2-2- تسلیم جزئی از عوض ....................................92 4-2-3- نتیجه گیری و جمع بندی در مورد حق حبس مدنی .....................................93 4-3- عدم تأثیر فوت یا حجر حابس در حق حبس .....94 4-3-1- وجود حق حبس پس از فوت حابس و انتقال به ورثه ..................................95 4-3-2- قابلیت استناد به حق حبس علیه قائم مقام مشتری و اشخاص ثالث ..........97 4-3-3-تأثیر حجر حابس یا ورشکستگی او در حق حبس ..........................................98 4-3-3-1- آثار حکم ورشکستگی حابس نسبت به طلبکاران .....................................98 4-3-3-1-1- منع تعقیب انفرادی ....................................98 4-3-3-1-2- حال شدن دیون مؤجل .............................99 4-3-3-1-3- منع دریافت خسارت تأخیر تأدیه از دیون ورشکسته ........................100 4-3-3-2- آثار حکم ورشکستگی نسبت به شخص ورشکسته ...............................100 4-3-3-2-1- منع مداخله ورشکسته در اموال خود ..100 4-3-3-2-2- آثار حکم نسبت به معاملات ورشکسته ...............................................102 4-3-3-2-2-1- معاملات قبل از تاریخ توقف ...........102 4-3-3-2-2-2- معاملات بین تاریخ توقف تا صدور حکم .....................................103 4-3-3-2-2-3- معاملات بعد از صدور حکم ...........104 نتیجه گیری.......................106 پیشنهاد..................................107 فهرست منابع ......................108 جهت کپی مطلب از ctrl+A استفاده نمایید نماید |
