تبیین سیره سیاسی و راهبردهای پیامبر اعظم(ص) در تشکیل حکومت
تبیین سیره سیاسی و راهبردهای پیامبر اعظم(ص) در تشکیل حکومت 1- بیان مسأله مسلمانان در طول تاریخ با دو نکته همیشه مواجه بوده اند: از سویی مثل سایر ملت ها و دولت ها برای تدبیر امور جمعی نیاز به سیاست ورزی، تأسیس حکومت و دولت، داشته اند و از سویی دیگر به عنوان یک مسلمان، دغدغه حجیت اقوال و اعمال خود را داشته اند و در این میان اسوه ترین و اجماعی ترین و اولی ترین شخص، رسول اکرم (ص) بود که همه مذاهب و فرق، اسلامیت خود را از طریق او می جستند و لذا در امور سیاسی نیز در قرون متمادی، شیعه و سنی با ارجاع به سیره نبوی (ص) و جانشینان او، به حل معضلات خویش می پرداختند. اما در طی قرون اخیر و با پیدا شدن اندیشه لیبرال دموکراسی و سایر اندیشه های سیاسی غرب، نوع برخورد با این اندیشه ها در بین متفکران مسلمان، متفاوت بود. عده ایی از آنها در این مواجهه بر اصول اسلامی و اندیشه سیاسی اسلام پای فشردند و محکم ایستادند و عده ایی دیگر با جذب شدن به اندیشه های سیاسی غرب، به طرد اندیشه سیاسی اسلام پرداختند تا جایی که مدعی شدند، حضرت رسول اکرم (ص) دارای سیاست الهی نبوده و مثل سایر حکام یک حاکم دنیوی بودند و مردم ایشان را به حکومت منصوب کردند، بعضی دیگر پا را از این هم فراتر گذاشته مدعی نفی سیاست در سیره نبوی (ص) شدند. مراد از تبیین سیره سیاسی، در این پژوهش اثبات اصل حکومت برای پیامبر اسلام(ص) است.به این صورت که با بررسی مهمترین راهبردهای ایشان در تشکیل حکومت و بررسی حکومت ایشان از جهت ساختار و کارکرد بر اساس تحلیل سیستمی روشن شود که پیامبر(ص) دارای حکومت و نظام سیاسی کامل و روشمندی بوده اند. 2- پیشینه تحقیق در خصوص سوابق تحقیق: سه نکته قابل ذکر است: نخست اینکه، اطلاعات و داده های خام، و زمینه های استنباط و استنتاج موضوعات و مباحث سیاسی مربوط به پیامبر اکرم (ص)، در کتب متعدد و معتبر تاریخی، روایی و سیره به وفور و البته پراکنده و نامنسجم از منظر یک بحث نظری اندیشه سیاسی قابل مشاهده و دستیابی است. دوم اینکه، کتابهای مستقلی در خصوص ابعاد گوناگون سیاست و حکومت نبوی (ص) به زبان عربی در کشورهای مختلف منتشر شده و برخی از آن ها نیز به زبان فارسی ترجمه شده اند که مهمترین ویژگی این آثار، تفصیلی و توصیفی بودن آن هاست که موجب شده است این آثار به مباحث تاریخی و تکراری نزدیک، و از مباحث منسجم تئوریک اندیشه سیاسی دور شوند. سوم اینکه، بسیاری از منابع فارسی و تعداد بیشتری از منابع عربی، که در حوزه اندیشه سیاسی اسلام بحث کرده اند، بخشی از مباحث خود را به سیاست و حکومت نبوی (ص) اختصاص دادهاند، اما عمدتاً همان ویژگی فوق را دارا هستند. به عنوان نمونه اگر ما به کتابهایی مانند دولت رسول خدا(ص)«صالح احمدالعلی»، دین و دولت در اندیشه اسلامی، محمد سروش، تاریخ تحول دولت در اسلام، داوود فیرحی، و... نگاهی بیاندازیم متوجه می شویم که ویژگی فوق یعنی تاریخی بودن عمده مباحث و عدم بررسی کامل نظام سیاسی پیامبر(ص) در آنها به چشم می خورد، فقط در باب اندیشه سیاسی اسلام کتاب نظام سیاسی و دولت در اسلام داوود فیرحی از روش تحلیل سیستمی استفاده کرده است. که در این کتاب هم به دولت پیامبر(ص) پرداخته نشده است و به سایر نظام های سیاسی مانند اهل سنت و شیعه و مشروطه و جمهوری اسلامی پرداخته شده است. اهمیت بررسی نظام سیاسی نبوی (ص) بر اساس تحلیل سیستمی این است که، این تحلیل به تحقیق درباره نظامهای سیاسی انسجام کاملی می بخشد و به وسیله این مدل بهتر می توان ساختار و کارکرد نظریه های دولت را تشریح کرد. توضیح کامل تر در بحث چارچوب نظری آورده شده است. 3- پرسش اصلی تحقیق سوال اصلی تحقیق این است که : آیا پیامبر(ص) به دنبال تشکیل حکومت بوده اند و حکومت ایشان دارای چه ویژگیهایی بوده است؟ 4- سؤالات فرعی تحقیق 1ـ راهبردهای پیامبر(ص) در تشکیل حکومت چیست؟ 2ـ ساختار نظام سیاسی در سیره نبوی(ص) چگونه بوده است؟ این سئوال به چهار سؤال زیر شاخهایی تقسیم میشود که عبارتند از: الف) آیا در سیره سیاسی پیامبر(ص) تشکیل دولت ضروری بوده است یا خیر؟ ب) در سیره سیاسی نبوی (ص)، محدودهی مرزهای نظام سیاسی تا کجاست؟ ج) آیا نظام سیاسی نبوی(ص) دارای عناصر و نهادهای حکومتی بوده است؟ د) شبکهقدرت در سیره سیاسی پیامبر(ص)، دارای چه ساختاری بوده است؟ 3ـ نظام سیاسی نبوی(ص) دارای چه کار ویژههایی بوده است؟ این سئوال نیز به چهار سؤال زیر شاخهایی تقسیم میشود که عبارتند از: الف) تصمیمات سیاسی و حکومتی نظام سیاسی نبوی (ص) توسط چه کسی یا نهادی گرفته میشد؟ ب) آیا پیامبر (ص) در حوزه خصوصی افراد نیز دخالت میکرد یا اینکه فقط در حوزه عمومی جامعه ولایت داشت؟ ج) فرآیند قدرت در سیره نبوی (ص) چیست؟ د) باز خورد نظام سیاسی نبوی (ص) چگونه بوده است؟ 5- فرضیه تحقیق فرضیه پژوهش حاضر این است که پیامبر(ص) با تغییر نگرش مردم و نهادینه ساختن اندیشه توحیدی به جای شرک، با ولایت الهی که داشتند، موفق به تشکیل حکومت اسلامی شدند. 6- اهداف تحقیق (شامل: 1ـ اهداف علمی 2ـ کاربردی 3ـ ضرورتهای خاص تحقیق) سیره پیامبر اسلام (ص)در همه زمینه ها برای مسلمانان همواره به عنوان الگویی کامل از ناحیه خداوند متعال معرفی شده است. به عنوان مثال در قرآن مجید خداوند میفرماید: «لَقَدْ کَانَ لَکُمْ فِی رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَهٌ حَسَنَهٌ لِّمَن کَانَ یَرْجُو اللَّهَ وَالْیَوْمَ الْآخِرَ وَذَکَرَ اللَّهَ کَثِیرًا»[1] ترجمه: «قطعا برای شما در (رفتار) رسول خدا سرمشقی نیکوست، برای کسی که به خدا و روز واپسین امید دارد و خدا را فراوان یاد میکند». هدف کاربردی پژوهش حاضر، این است که : برای الگو قرار دادن پیامبر(ص)لازم است که زوایای مختلف سیره پیامبر (ص)شناخته شود، و یکی از زوایا، سیره سیاسی رسول اعظم (ص) میباشد که الگویی برای دولتمردان و سیاستمداران مسلمان و غیر مسلمان در بهتر اداره کردن کشور میباشد. چنانکه در همین زمینه، حضرت امام خمینی (ره)می فرمایند: «حکومت جمهوری اسلامی مورد نظر ما، از رویه پیامبر اکرم (ص)و امام علی علیه السلام الهام خواهد گرفت»[2] بنابراین چنین پژوهشهایی برای سرمشق قرار دادن حکومت پیامبر (ص)به عنوان الگویی جامع و کامل برای حکومت ما در شرایط کنونی و آینده و همچنین برای دولتمردان و سیاسیون مسلمان دارای اهمیت زیادی است.
[1]- سوره احزاب، آیه 21. [2]- روح الله موسوی (امام خمینی)، صحیفه نور، (تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1361)، چاپ اول، ج2، ص 23. مقدمه. 1 طـرح تحقیـق.. 1 1- بیان مسأله. 2 2- پیشینه تحقیق.. 2 3- پرسش اصلی تحقیق.. 3 4- سؤالات فرعی تحقیق.. 3 5- فرضیه تحقیق.. 4 6- اهداف تحقیق.. 4 7- جنبه نوآوری تحقیق.. 5 8- روش انجام تحقیق.. 5 9- مفاهیم. 5 1-9- سیره5 2-9- سیاست... 6 1-2-9- مفهوم لغوی سیاست... 6 2-2-9- مفهوم اصطلاحی سیاست:7 3-2-9- تعریف خاص سیاست... 9 4-2-9- سیاست در فرهنگ اسلامی.. 9 3-9- سیره سیاسی.. 11 10- سازماندهی تحقیق.. 11 فصل اول:کلیات و چارچوب نظری.. 13 مقدمه فصل اول. 14 1-1- محیط پیدایش اسلام.15 1-1-1- وضعیت شبه جزیره عربستان. 15 1-1-1-1- مفهوم جاهلیت و ویژگیهای آن. 15 2-1-1-1- اوضاع جغرافیایی عربستان. 20 3-1-1-1- اوضاع فرهنگی عربستان. 24 4-1-1-1- اوضاع اقتصادی عربستان. 27 5-1-1-1- اوضاع سیاسی و مذهبی عربستان. 28 1-5-1-1-1- اوضاع سیاسی عربستان. 28 2-5-1-1-1- اوضاع مذهبی عربستان. 32 2-1-1- وضعیت ادیان الهی در شبه جزیره عربستان قبل از ظهور اسلام. 34 1-2-1-1- وضعیت دین مسیحیت... 34 2-2-1-1- وضعیت دین یهود. 37 3-1-1- وضعیت سیاسی جهان در آستانه ظهور اسلام. 39 1-3-1-1- دولت فارس به هنگام ظهور اسلام. 40 2-3-1-1- امپراطوری روم. 44 2-1- چارچوب نظری.. 45 جمع بندی فصل اول. 48 فصل دوم:راهبردهای پیامبر اعظم (ص) در تشکیل حکومت... 50 مقدمه فصل دوم. 51 1-2- موقعیت شبه جزیره عربستان در زمان بعثت پیامبر (ص)52 2-2- شرایط شکل گیری انقلاب... 53 1-2-2- ویژگیهای پیامبر(ص) به عنوان رهبر انقلاب... 54 3-2-2- ایدئولوژی اسلامی.. 57 3-2- راهبردفرهنگی پیامبر(ص)58 1-3-2- تربیت انسان. 58 1-1-3-2- اصل رهایی انسان از ذلت و خواری.. 63 2-1-3-2- اصل برابری و تساوی.. 64 3-1-3-2- کرامت ارزشی انسان. 64 2-3-2- رفتار پیامبر(ص) در مقابل قریش در مکه. 65 4-2- راهبرد سیاسی پیامبر(ص)73 1-4-2- انتخاب مرکز حکومت... 73 2-4-2- بیعت... 76 1-2-4-2- بیعت عشیره79 2-2-4-2- بیعت عقبه اول. 79 3-2-4-2- بیعت عقبه دوّم. 79 4-2-4-2- بیعت رضوان. 80 5-2-4-2- بیعت نساء. 81 6-2-4-2- بیعت غدیر. 82 3-4-2- انتخاب مسجد به عنوان پایگاه حکومت... 83 4-4-2- ایجاد نظام برادری.. 84 5-4-2- تدوین قانون اساسی مدینه. 85 6-4-2- تعیین مرز مدینه. 89 7-4-2- سازماندهی نظام اداری.. 89 1-7-4-2- کار. 90 2-7-4-2- علم و قدرت و شایستگی.. 90 3-7-4-2- مساوات... 90 4-7-4-2- انتخاب والیان و فرماندهان و کارگزاران. 91 8-4-2- گسترش دعوت اسلامی.. 92 5-2- راهبرد امنیتی پیامبر (ص)93 1-5-2- انعقاد پیمان های سیاسی.. 93 2-5-2- تشکیل نیروی نظامی............................................................................... 96 3-5-2- برقراری عدل و قسط.. 97 4-5-2- رفتار پیامبر (ص) در مقابل منافقان. 98 1-4-5-2- موعظه. 99 2-4-5-2- دعوت به تدبر در قرآن کریم. 99 3-4-5-2- انذار و تهدید. 99 4-4-5-2- مدارا100 5-4-5-2- افشاگری.. 100 6-4-5-2- حذر (هوشیاری و احتیاط)101 7-4-5-2- اعراض.... 101 8-4-5-2- غلظت... 101 9-4-5-2- جهاد. 102 جمع بندی فصل دوم. 103 فصل سوم:ساختار نظام سیاسی در سیره نبوی(ص)104 مقدمه فصل سوم. 105 1-3- ضرورت تأسیس دولت اسلامی در سیره نبوی(ص)106 1-1-3- تعریف دولت و حکومت... 106 2-1-3- ضرورت اصل حکومت... 109 3-1-3- ضرورت حکومت اسلامی.. 113 4-1-3- نسبت سیاست و رسالت در سیره نبوی(ص) از دیدگاه اندیشمندان اسلامی.. 118 5-1-3- تفکیک ناپذیری سیاست و رسالت در سیره نبوی(ص)127 2- 3- مرزهای قدرت در سیره سیاسی پیامبر(ص)134 3-3- عناصر و نهادهای نظام سیاسی در سیره نبوی(ص)141 1-3-3- نهاد رهبری.. 141 2-3-3- دستگاه اداری.. 143 3-3- 3- دستگاه قضایی.. 143 4-3-3- دستگاه دبیرخانه. 144 5-3- 3- دستگاه اقتصادی.. 145 1-5-3-3- تشکیلات گردآوری زکات... 146 2-5-3-3- واگذاری منابع طبیعی.. 147 3-5-3-3- قراردادهای اقتصادی.. 147 4-5-3-3- کنترل بازار و تجارت:147 6-3-3- دستگاه دیپلماسی.. 149 7-3-3- دستگاه نظامی.. 151 8-3-3- دستگاه آموزشی و تعلیمی.. 154 4-3- شبکه قدرت در سیره سیاسی پیامبر(ص)155 1-4-3- اقلیتها یا افرادی بیطرف... 156 2-4-3- حمایت کنندگان منفعل.. 163 1-2-4-3- مردان مسلمان خارج از دارالخلافة. 164 2-2-4-3- زنان مسلمان. 168 3-4-3- فعالان سیاسی.. 175 1-3-4-3- جریان سیاسی مهاجران. 176 2- 3-4-3- جریان سیاسی انصار. 180 3- 3-4-3- جریان سیاسی بنیامیه. 182 4- 3-4-3- جریان سیاسی بنیهاشم:182 جمع بندی فصل سوم. 184 فصل چهارم:کار ویژههای نظام سیاسی در سیره نبوی (ص)186 مقدمه فصل چهارم. 187 1-4- مرکز تصمیمگیری در سیره نبوی(ص)188 1-1-4- نقش شورا در سیره نبوی(ص)189 2-1-4- مشورت در سیره عملی رسول خدا(ص)194 2-4- دامنة قدرت در سیره نبوی(ص)203 1-2-4- ولایت تکوینی.. 203 2-2-4- ولایت تشریعی.. 205 3-2-4- ولایت بر حکومت... 207 3-4- جریان قدرت در سیره نبوی(ص)211 1-3-4- منشأ قانون در دولت نبوی (ص)211 2-3-4- جایگاه مردم در حکومت پیامبر(ص)214 1-2-3-4- تعریف دموکراسی.. 215 2-2-3-4- اسلام و دموکراسی.. 216 3-2-3-4- نقش مردم در حکومت پیامبر(ص)216 4-4- بازخورد نظام سیاسی در سیره نبوی(ص)218 1-4-4- عملکرد پیامبر (ص) به عنوان رهبر مسلمانان. 219 2-4-4- عملکرد والیان حکومت نبوی(ص)223 1-2-4-4- اصل امر به معروف و نهی از منکر. 223 2-2-4-4- اصل نصیحت... 224 جمع بندی فصل چهارم. 226 فصل پنجم:نتیجـه گیـری.. 228 1ـ کلیات و چارچوب نظری.. 229 2ـ راهبردهای پیامبر اعظم (ص) در تشکیل حکومت:230 3ـ ساختار نظام سیاسی نبوی (ص)232 الف)ضرورت تشکیل حکومت توسط پیامبر (ص)232 ب) مرزهای قدرت در سیره نبوی (ص)233 ج) عناصر و نهادهای نظام سیاسی در سیره نبوی (ص)233 د) شبکه قدرت در سیره نبوی (ص)234 4- کار ویژه های نظام سیاسی در سیره نبوی (ص)235 الف- مرکز تصمیم گیری در سیره نبوی (ص)235 ب- دامنه قدرت در سیره نبوی (ص)236 ج- جریان قدرت در سیره نبوی (ص)237 د- بازخورد نظام سیاسی در سیره نبوی (ص)237 فهرست منابع و مآخذ. 240 فهرست کتابها240 فهرست مقالات... 247 نرم افزارها250 نمایه. 252 اصطلاحات... 252 اشخاص.... 259 کتابها263 جهت کپی مطلب از ctrl+A استفاده نمایید نماید |