اثربخشی برنامه کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی (MBSR) بر کیفیت زندگی

اثربخشی برنامه کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی (MBSR) بر کیفیت زندگی، استرس ادراک شده و بهزیستی روان شناختی بیماران قلبی-عروقی

فهرست مطالب

عنوان صفحه

چکیده

فصل اول:کلیات تحقیق

1-1-مقدمه

2-1-بیان مسأله

3-1-اهمیت و ضرورت تحقیق

4-1-اهداف تحقیق

5-1- سوالات تحقیق

6-1-فرضیه‌های تحقیق

7-1-متغیرهای تحقیق

8-1-تعاریف نظری و عملیاتی متغیرها

1-8-1-تعاریف مفهومی

2-8-1-تعاریف عملیاتی

فصل دوم:مبانی نظری و پیشینه تحقیق

2-1-مقدمه

2-2- مبانی نظری تحقیق...............................

1-2-2-بیماری قلبی...................................

1-1-2-2-عوامل خطرزا.................................

1-1-1-2-2-سابقه خانوادگی............................

2-1-1-2-2-جنسیت.....................................

3-1-1-2-2-سن........................................

4-1-1-2-2-سیگار.....................................

5-1-1-2-2-فشارخون بالا...............................

6-1-1-2-2-عدم فعالیت بدنی...........................

7-1-1-2-2-بیماری قند................................

8-1-1-2-2-چاقی......................................

9-1-1-2-2-تنش های روانی(استرس)......................

2-1-2-2-پیامدهای بیماری قلبی........................

1-2-1-2-2-افسردگی...................................

2-2-1-2-2-استرس.....................................

3-2-1-2-2-ترس و اضطراب..............................

4-2-1-2-2-خشم.......................................

3-1-2-2-روش های درمان...............................

2-2-2-کیفیت زندگی ..................................

1-2-2-2-تعاریف کیفیت زندگی..........................

2-2-2-2-ویژگی های کیفیت زندگی.......................

3-2-2-2-ابعاد کیفیت زندگی...........................

1-3-2-2-2-بعد فیزیکی................................

2-3-2-2-2-بعد اجتماعی ..............................

3-3-2-2-2-بعد روانی ................................

4-3-2-2-2-بعد جسمی..................................

5-3-2-2-2-بعد روحی .................................

6-3-2-2-2-بعد محیطی ................................

4-2-2-2-شاخص‌های کیفیت زندگی ........................

5-2-2-2-خانواده و کیفیت زندگی.......................

3-2-2- بهزیستی روانشناختی ..........................

1-3-2-2-تعریف بهزیستی روانشناختی....................

2-3-2-2-مولفه های بهزیستی روانی.....................

3-3-2-2-نظریات در خصوص بهزیستی روانی................

1-3-3-2-2-نظریه ریف.................................

2-3-3-2-2-نظریه فرانکل .............................

3-3-3-2-2- نظریه ویسینگ و وان دان ..................

4-2-2- استرس ادراک شده..............................

1-4-2-2-تعریف استرس.................................

2-4-2-2-اثرات استرس ................................

3-4-2-2- عواملمؤثردربروزاسترس.....................

4-4-2-2-منابعاسترس..................................

5-4-2-2-علائماسترس...................................

1-5-4-2-2-علائمجسمانی................................

2-5-4-2-2-علائمروانیورفتاری.........................

6-4-2-2-نظریههایاسترس..............................

1-6-4-2-2-نظریةروانکاوی.............................

2-6-4-2-2-نظریةضعفجسمانی...........................

3-6-4-2-2-نظریةتکوینوتعادلخودکار..................

4-6-4-2-2-نظریةپردازشاطلاعات........................

7-4-2-2-نقشاسترسدربروزبیماریها....................

5-2-2-ذهن آگاهی.....................................

1-5-2-2-تعریف ذهن آگاهی.............................

2-5-2-2-کاهش استرس مبتنیبر ذهن آگاهی ...............

3-2- پیشینه ادبیات..................................

فصل سوم:روش تحقیق

1-3-مقدمه...........................................

2-3-روش تحقیق.......................................

3-3- جامعه آماری....................................

4-3-برآورد حجم نمونه و روش نمونه گیری...............

5-3-ابزار گردآوری داده ها ..........................

1-5-3 -پرسشنامه SF-36 ..............................

2-5-3- پرسشنامه بهزیستی روانشناختی..................

3-5-3-مقیاس استرس ادراک شده.........................

6-3- شیوهاجرا.......................................

7-3-تکنیک های کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی.........

1-7-3-تکنیک تنفس....................................

2-7-3- تنفس شکمی (دیافراگمی)........................

3-7-3-تکنیک تفکر نشسته(مراقبه)......................

4-7-3-تکنیک اسکن بدن (بررسی بدن)....................

5-7-3-تکنیک پیاده روی متفکرانه......................

6-7-3-تکنیک یوگا....................................

8-3-روش تجزیه و تحلیل اطلاعات........................

فصل چهارم:تجزیه و تحلیل آماری داده ها

4-1-مقدمه

4-2-تحلیل توصیفی داده ها

4-3-تحلیل استنباطی داده‌ها (آزمون فرضیه ها)

فصل پنجم:بحث و نتیجه گیری

5-1- خلاصه ای از نتایج پژوهش

1-5-مقدمه...........................................

2-5-خلاصه تحقیق......................................

3-5- نتیجه گیری و بحث...............................

4-5-نتیجه گیری......................................

5-5-محدودیت های پژوهش...............................

6-5-پیشنهادات.......................................

منابع...............................................

الف- منابع فارسی....................................

ب- منابع لاتین.......................................

چکیده لاتین

 فهرست جداول

عنوان صفحه

جدول 1-2: تعاریف ذهن آگاهی..........................

جدول 1-3: تحلیل آلفای کرونباخ برای زیرمقیاس­ها SF-36 در نمونه ایرانی....................................................

جدول 2-3: برنامه تمرین هشت هفته ای آموزش ذهن آگاهی .

جدول 1-4: توزیع فراوانی و درصدی بیماران مورد مطالعه بر حسب متغیر جنسیت( مرد – زن )...................................

جدول 2-4: توزیع فراوانی و درصدی بیماران مورد مطالعه بر حسب متغیر سن..................................................

جدول 3-4: توزیع فراوانی و درصدی بیماران مورد مطالعه بر حسب متغیر وضعیت تاهل..........................................

جدول4-4: توزیع فراوانی و درصدی بیماران مورد مطالعه بر حسب متغیر میزان تحصیلات........................................

جدول 5-4: توزیع فراوانی متغیر شغل در نمونه آماری مورد مطالعه

جدول 6-4: توزیع فراوانی و درصدی بیماران مورد مطالعه بر حسب متغیر محل سکونت...........................................

جدول 7-4: توزیع فراوانی و درصدی بیماران مورد مطالعه به تفکیک وضعیت گروهی...............................................

جدول8-4: میانگین و انحراف معیار نمرات بیماران در پیش آزمون و پس آزمون برای کیفیت زندگی..............................

جدول9-4: میانگین و انحراف معیار نمرات بیماران در پیش آزمون و پس آزمون برای متغیر بهزیستی روانشناختی.................

جدول10-4: میانگین و انحراف معیار نمرات بیماران در پیش آزمون و پس آزمون برای متغیر استرس ادراک شده....................

جدول11-4: نتایج تحلیل واریانس یک طرفه نمرات بهزیستی روانشناختی در گروه آزمایش و کنترل..............................

جدول12-4: نتایج تحلیل واریانس یک طرفه نمرات کیفیت زندگی در دو گروه آزمایش و کنترل.................................

جدول13-4: نتایج تحلیل واریانس یک طرفه نمرات استرس ادراک شده در گروه آزمایش و کنترل.................................

 فهرست نمودارها

عنوان صفحه

 نمودار 1-4: نمایش درصدی بیماران مورد مطالعه بر حسب متغیر جنسیت ( مرد – زن )..........................................

نمودار 2-4: نمایش درصدی بیماران مورد مطالعه بر حسب متغیر سن

نمودار 3-4: نمایش درصدی بیماران مورد مطالعه بر حسب متغیر سن

نمودار 4-4: نمایش درصدی بیماران مورد مطالعه بر حسب متغیر میزان تحصیلات..............................................

نمودار5-4: نمودار ستونی توزیع فراوانی متغیر شغل در نمونه آماری مورد مطالعه.........................................

نمودار 6-4: نمایش درصدی بیماران مورد مطالعه بر حسب متغیر محل سکونت....................................................

نمودار 7-4: نمایش درصدی بیماران مورد مطالعه بر حسب وضعیت گروهی(آزمایش و کنترل)...............................

 چکیده

از آنجا که قلب یکی از مهم ترین و حساس ترین اعضای بدن آدمی است، آسیب به آن بر وضعیت روحی و روانی فرد تأثیر نامطلوب می گذارد. عدم توجهبهاسترس هاوواکنش هایروانیمبتلایان،سبب توسعهبیماریآنانمیگردد. هدف اینپژوهشبررسی اثربخشیبرنامهکاهشاسترسمبتنیبرذهنآگاهی (MBSR) بر کیفیتزندگی،استرسادراکشدهوبهزیستیروانشناختیبیمارانقلبی-عروقی است. این پژوهش نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون- پس آزمون با گروه کنترل و با استفاده از گمارش تصادفی است. نمونه این پژوهش را 30بیمار قلبی تشکیل داد که با استفاده از روش نمونه گیری در دسترس انتخاب و به صورت تصادفی به دو گروه آزمایش و کنترل تقسیم شدند. جامعه آماری این تحقیق شامل کلیه بیماران قلبی (مرد و زن) شهرستان بندرعباس بود ابزار گردآوری داده ها پرسشنامه کیفیت زندگی (SF-36 )، بهزیستی روانشناختی ریف و استرس ادراک شده (1983)بود. به منظور تجزیه و تحلیل داده ها از آزمون کوواریانس استفاده شد. نتایج نشاندادکهآموزش روش MBSR درکاهش استرس ادراک شده و بهبود بهزیستی روانشناختی بیماران قلبی درسطح 99%مؤثراست و همچنین اثربخشی معناداری در سطح 95% در بهبود کیفیت زندگی بیماران قلبی مشاهده شد. بنابراین می توان این روش درمانی را برای کاهش مشکلات روانشناختی این بیماران توصیه کرد.

واژگان کلیدی: کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی، استرس ادراک شده، بهزیستی روانشناختی، کیفیت زندگی، بیماری قلبی

 فصل اول

کلیات تحقیق

 1-1-مقدمه

بیماریهایقلبوعروقازعللاصلیمرگ ومیردرجهانبه شمار می رود. درکشورهایپیشرفتهسالیانه 50 درصدمرگهایا5میلیوناز12میلیونمرگ ازبیماریهایقلبی-عروقی ناشیمیشود(بکسندال[1]، 2000 ). علتاصلی15تا25درصدمرگهادرکشورهایگسترشنیافتهناشی از بیماریهایقلبیاست(عالی نژاد،1376). بیماری قلبی- عروقی شایع ترین بیماری های جدی در جوامع توسعه یافته را تشکیل می دهند و شیوع آن در کشورهای در حال توسعه به سرعت در حال افزایش است. اگرچه میزان مرگ به علت بیماری کرونری از حداکثر خود درسال 1965 به میزان دو سوم کاهش یافته اما در طی چهار دهه گذشته در ایالات متحده هم چنان بیماری قلبی-عروقی شایع ترین علت مرگ بوده و مسئول 40 درصد از تمام موارد مرگ در هر سال محسوب می شود. تقریبا یک چهارم از این موارد مرگ ناگهانی است(خدایی، 1388). از آنجا که قلب یکی از مهمترین و حساس ترین اعضای بدن آدمی است، آسیب به آن بر وضعیت روحی و روانی فرد تأثیر نامطلوب می گذارد. عدم توجهبهاسترس هاوواکنش هایروانیمبتلایان،سبب توسعهبیماریآنانمیگردد(براسکوت، بنسچوب، گودی و همکاران[2]، 1994). افسردگی، اضطراب، یا انکار بیش از اندازه، روند بهبود بیماری را به تاخیر می اندازد. همچنین آن دسته از بیماران قلبی که دچار اضطراب واسترس شدید باشند، با احتمال بیشتری به مشکلات بعدی مبتلا می شوند و نیز احتمال مرگ آنان در ماه های اول، از کسانی که استرس کمتری دارند، بیشتر می شود(بشارت، 1387). بنابراین از جمله مسائل مهمی که بیماران قلبـی با آن مواجـه هستند مشـکلات روحـی و روانـی آنهـاست، که بایـد حالتهـای روحی آنهـا را شناختـه و در کاهـش ناراحتی ناشی از آن اقدام کرد، بطوری که عدم توجه به استرس ها و واکنش های روانی مبتلایان سبب وسعت بیماری آنان می گردد (رحیمی، 1379). استرسروزمرهزندگیبهتدریجسیستمایمنیراتضعیفکرده،وفرد را دچار انواعبیماریهایجسمیو روانیمیسازد(لازاروسوفولکمن، 1984 ؛بهنقلازبشارت، 1387).

یکی از متغیرهای تاثیرگذار بر این بیماری، کیفیت زندگی می باشد. اندازه گیری کیفیت زندگی به عنوان یک بحث علمی درسالهای اخیر توجه افراد زیادی را به خود معطوف کرده است. این واقعیت، همواره به عنوان یک پیامد نهایی در مطالعات بالینی، مداخلات و مراقبت های بهداشتی مدنظر می باشد(مکوندی و زمانی،1389). به طورکلیکیفیتزندگیازواژه هاییاستکهتعریف مشخصویکسانیندارد؛اگرچهمردمبهشکلغریزی معنایآنرابهراحتیدرکمی کنند.نظریاتمتفاوتیدر موردکیفیتزندگیوجوددارد.اغلبصاحبنظراندر اینزمینهتوافقدارندکهکیفیتزندگیجنبه هایمثبتو منفیزندگیرادرکناریکدیگردرنظرمیگیردوچند بعددارد.ازطرفیآنرایکمفهومذهنیوپویاقلمدادمی­نمایند(مکوندی و زمانی،1389).

بنا به تعریف سازمان بهداشت جهانی، کیفیت زندگی درک افراد از موقعیت خود در زندگی از نظر فرهنگ، سیستم ارزشی که در آن زندگی می کنند، اهداف، انتظارات، استانداردها و اولویت هایشان است. پس موضوعی کاملا فًردی بوده و توسط دیگران قابل مشاهده نیست و بر درک افراد از جنبه های مختلف زندگی استوار است.

محققان معتقدند که بررسی کیفیت زندگی و تلاش برای ارتقای آن نقش مهمی در سلامت زندگی فردی و اجتماعی افراد خواهد داشت(مکوندی و زمانی،1389). کیفیتزندگیموضوعیچندبعدیوپیچیدهداردودربرگیرندةعواملعینیوذهنیاستوارزیابیفرددرموردرفاهوآسایشدرجنبههایمهمزندگیرامورد توجهقرارمیدهد. ویژگیمهمکیفیتزندگیکهموردتوافقاغلبصاحبنظران علوماجتماعیاست،شاملچندبعدیبودن،ذهنیبودنوپویابودنآناست. در مطالعاتمختلف،مولفههایمتنوعیازکیفیتزندگیرادرنظرگرفتهاندهمچون موقعیتسلامتعمومی،قابلیتکارکردی،کارکردهایعاطفی،میزاناحساس خوشبختی،رضایتاززندگی،شادکامی،میزانهوشیاری،میزاننشانگانفعالیتهای اجتماعی،ایفایمناسبعملکردجنسی،میزانحافظه،موقعیتهایمالیوشغلی (پروتکین،2002).

دیگر متغیر مورد بررسی در این پژوهش بهزیستی روانشناختی می باشد. دینر(1984، برگرفته از بنکه و مک درمید، 2000 ) معتقد است که بهزیستی روانی، همانند ادراکاتی از عاطفه و بهزیستی معنوی و نیز اندازه­گیری­های عینی، نظیر راهنماهای سلامتی جسمانی ( فشار خون و...)، می­تواند با ارزیابی های ذهنی افراد از تجارب خودشان سنجیده شود. احساس بهزیستی دارای مولفه های عاطفی و مولفه های شناختی است. افراد با احساس بهزیستی بالا هیجانات مثبت راتجربه می کنندو از حوادث و وقایع پیرامون خودارزیابی مثبتی دارند؛درحالی که افرادبا احساس بهزیستی پایین ، حوادث و وقایع زندگی شان را نامطلوب ارزیابی کرده، بیشتر هیجانات منفی نظیر اضطراب، افسردگی و خشم را تجربه می کنند؛ بر این اساس ، از آنجا که بهزیستی درونی و ذهنی، شامل ارزش های شناختی افراد از زندگی ­شان می­شود و مردم و شرایط­شان را بسته به انتظارات، ارزش­ها و تجربیات قبلی­شان ارزش گذاری می­کنند،پژوش گران هم درارزیابی ها باید تفکرات افراد و احساسات­شان را مورد بررسی کنند( دینر و لوکاس،2000).

ریف (1995) بهزیستی روانشناختی را« تلاش برای کمال در جهت تحقق توانایی های بالقوه واقعی فرد» می­داند. از این منظر، عدم وجود نشانه­های بیماری روانی، شاخص سلامتی نیست. بلکه سازگاری ، شادمانی، اعتماد به نفس و ویژگی های مثبتی از این دست نشان دهنده­ی سلامت بوده و هدف اصلی فرد در زندگی، شکوفاسازی قابلیت های خود است(حسینی،1391).

دیگر متغیر مورد بررسی استرس ادراک شده می باشد. تنیدگیروانیوبحران هایروزمرهازجملهتهدیدهایبهداشتجسمانیوروانیاست(بنتتو ویلز، 2010). واقعیتایناستکهتنیدگیدرزندگیروزمرهامریاجتنابناپذیراست(بوندس، 2006).ولیمهمآناستکهچگونهانسانبااینبحران هاکنارآید؟مطالعهپاسخانساندرموقعیتهایفشارزا،نشانمىدهدکهانساندربرابرتهدیدهاوسمبل هاىخطربااسترسواکنشنشانمىدهد(رینزو همکاران، 2005). اماشدتاینواکنش(استرس)بستهبهاینکهیکموقعیتمعینراتاچهحداسترس زاادراکمىکنند،نوساندارد(کونواوسو دالاس، 2009). استرس ادراکشدهحالتیافرایندى روانشناختىاستکهطىآنفردبهزیستىجسمىوروانشناختىخودراتهدیدآمیزادراکمىکند.در واقعایجاداسترسبستگىبهچگونگىبرداشتودرکفردازموقعیتهاوحوادثدارد. ممکناست،یکموقعیتبراىفردىبىخطروبراىفرددیگرىبهصورتیکتهدیددرکشود(کلارک، 2010). فولکمنولازاروس، 1984)اعتقاددارند،افرادىکهباوردارندهنگاممقابلهبااسترس،منابعکمکی دراختیاردارند،نسبتبهاسترسآسیبپذیرىکمترىنشانمىدهند.

لازاروس تعریف لغوی استرس را به صورت زیر تعریف کرده است استرس به طبقه وسیعی از مشکلات اشاره می کند که به این خاطر از مشکلات دیگر متمایز نشده است که با هر نوع تقاضایی که نظام را تحت فشار قرار می دهد، از نظام فیزیولوژیکی گرفته تا نظام اجتماعی یا نظام روانشناختی و پاسخ آن نظام سروکار دارد (لازاروس، 1971) او در ادامه می گوید که " واکنش شخص بستگی به این دارد که وی چگونه اهمیت یک رویداد آسیب زا، تهدید کننده یا چالش انگیز را آگاهانه یا ناآگاهانه تفسیر و ارزیابی می نماید"(تروج و سیمون[3]؛ ترجمه توزنده جانی و کمال پور، 1386).

استرس مزمن، که معمولا با درجات مختلفی از اضطراب ضمنی همراه است، دارای آثار فیزیولوژیکی است که همراه با ناتوانی یا آسیب پذیری ژنتیکی عضو، برخی افراد خاص را مستعد اختلالات روان تنی می سازد. این عضو آسیب پذیر می تواند در هر قسمتی از بدن واقع شده باشد. برخی افراد واکنش دهنده های معده ای هستند و بعضی دیگر واکنش دهنده های قلبی- عروقی، واکنش دهنده های پوستی و یا نظایر آنها. این کم بنیگی یا آسیب پذیری احتمالا نشانه ژنتیکی دارد، ولی می تواند ناشی از آسیب پذیری اکتسابی نیز باشد و مثل ریه هایی که به علت سیگار کشیدن ضعیف شده اند(کاپلان و سادوک[4]، 1996؛ ترجمه پورافکاری، 1384).

نتایج پژوهش هانشانمیدهدفرآیندهایروانشناختینهتنهادر سببشناسیوسیمایبالینیبیماریهایقلبی-عروقی سهیمهستند،بلکهدرچگونگیمقابلهبیمارانبابیمارینیز، نقشایفامیکنند(سارافینو^[5]، 2002). برنامهبازتوانیقلبییکرویکردتهاجمیبهعواملخطرساز مؤثردرعودبیماریمحسوب می شود،بهطوریکه طی انجاممراحل،امکانمدیریتصحیح درمانرابرایاین بیمارانفراهممیکندوضمنانجامآموزشوتقویت رفتارهایسالم،برگشتبهفعالیتحرفهایوفعالیت های روزمرهراتسهیلکرده،بهبهبودبیمارکمکمیکند(سعیدی، 1383).

[1]- Bexendale

[2]- Brosschot, Benschop, Godaei, Olff

[3]-troj, simon

[4]- Kaplan & Sadock

[5]-sarafino

دریافت فایل