تصاویر سه بعدی خارق العاده از تخت جمشید
اگر دوست دارید ببینید که تخت جمشید در دوران
باستان به چه شکلی بوده حتما
این عکس ها را ببینید.
تخت جمشید
(Ttakht -e- Jamshid) نام محلی پایتخت داریوش بزرگ است؛ که از لحاظ وسعت،
عظمت و شکوه، مهمترین مجموعه باستانی هخامنشی در ایران است. این مجموعه بی
نظیر در دامنه کوه رحمت (کوه مهر)، در مقابل جلگه مرودشت و 55 کیلومتری
شمال شرقی شیراز قرار دارد. یونانیان و به تبع آنها اروپائیان، گاهی آنرا
"پرسه پلیس"، "پرسَپُلیس" (با کسر "پ" اول، فتح "سین" اول و ضم "پ" دوم) یا
"پرسپولیس" (persepolis) می خوانند؛ اما نام تاریخی آن که در کتیبه های
کاخ ها ثبت شده پارسَه (parsa) به معنای شهر مردمان پارسی است.
مسیر منتهی به تخت جمشید
آثار تاریخی به جای مانده در آن، از باشکوه ترین مجموعه های تاریخ ایران
و جهان است. این بنا در زمان داریوش اول از پادشاهان هخامنشی در سال 518
قبل از میلاد به قصد ایجاد پایتختی آئینی در جلگه مرودشت، بر دامنه کوه
مقدس رحمت (کوه مهر) بنیان نهاده شد و ساخت آن جمعا حدود120 سال به طول
انجامید.
نمایی از تخت جمشید
مجموعه تخت جمشید به وسعتی حدود 135000 متر مربع و تماما از سنگ ساخته
شده است. در میان سنگها از هیچ گونه ملاتی استفاده نشده اما در بعضی نقاط،
سنگها را با بست های آهنی به نام دم چلچله ای به هم اتصال داده اند و از
چفت هایی سربی استفاده کرده اند.
پله های وروردی به تخت جمشید
مجموعه تخت جمشید شامل هفت کاخ (تالار)، نقوش برجسته، پلکانها، ستونها،
و دو آرامگاه سنگی است. جمعا بیش از سه هزار نقش برجسته در ساختمان ها و
مقبره های تخت جمشید وجود دارد که به طرز خارق العاده ای هماهنگ می باشند.
تصویری حیرت انگیز از تخت جمشید
در قسمت بالای تخت جمشید، در دامنه کوه رحمت؛ دو آرامگاه وجود دارد که
آرامگاه اردشیر دوم و اردشیر سوم می باشد. تخت جمشید حدود دویست سال محل
سکونت شاهان هخامنشی بوده تا اینکه در 330 پ.م. اسکندر مقدونی (که ایرانیان
او را گجسته، بنفرین، پلید و دیو خو نامیده اند) آنرا سوزاند. تاریخ
نگاران در مورد علت این آتش سوزی اتفاق رای ندارند. عده ای آنرا ناشی از یک
حادثه غیر عمدی می دانند، عده ای دلیلش را جلب خوشنودی و ارضای بوالهوسی
های "طائیس" روسپی مشهور آتنی توسط اسکندر دیو خو؛ و برخی این اقدام اسکندر
را تلافی ویرانی شهر آتن (و معبد آرتیمیس در آن) بدست خشایارشا می دانند.
البته آنوبانینی نظرات دیگری در این باره شنیده است؛ به طور مثال برخی بر
این باورند که نابودی تخت جمشید به دست اسکندر مقدونی روی نداده و حتی بر این باورند که پای اسکندر مقدونی هیچگاه به این منطقه نرسیده است.
مقبره اردشیر دوم؛ تخت جمشید
مقبره اردشیر سوم؛ تخت جمشید
درون مقبره اردشیر دوم؛ تخت جمشید
از میان کاخ های تخت جمشید
کاخ آپادانا از همه قدیمی تر و باشکوهتر بوده است. ساختن این کاخ به دستور
داریوش (521-485 پ.م.) در حدود سال 515 پ.م. آغاز شده و سی سال به طول
انجامیده است. این کاخ 3660 متر مربع مساحت دارد. تالار اصلی 36 ستونی
(6*6) و در شرق و غرب و شمال دارای ایوانهای 12 ستونی (2*6) است؛ مهمترین
نقوش تخت جمشید
در پله های ایوان شرقی که گویا در ابتدا ورودی اصلی کاخ بوده حکاکی شده
اند. ارتفاع ستون های آپادانا تقریبا بیست متر و بسیار مستحکم بوده؛ به
نحوی که تا زمان قاجار هنوز 13 ستون از ستونهایش بر افراشته باقی مانده
بود.
کاخ دیگری که همزمان با آپادانا ساخته شده کاخ داریوش (تَچَر) است
که به دلیل آنکه با سنگهای خاص بسیار صیقلی ساخته شده است معاصران آنرا
تالار آیینه نامیده اند. این کاخ دارای 12 ستون (3*4) و ایوانی در جنوب با 8
ستون (2*4) است؛ و به عنوان سکونتگاه شاه مورد استفاده قرار میگرفته است.
بخش باشکوهی از آثار به جای مانده در تخت جمشید
کاخ مهم دیگر کاخ صد ستون است که ساختن آن توسط خشایار شاه (486-465
پ.م.) در حدود سال 470 پ.م. آغاز شده و بیست سال به طول انجامیده. این کاخ
با 4700 متر مربع مساحت وسیعترین کاخ تخت جمشید است؛ که ایوانی 16 ستونی
(2*8) درشمال دارد. ارتفاع ستونهای کاخ 14 متر بوده و ساخت آن در زمان
اردشیر اول (465-424 پ.م.) پایان یافته است.
پلکان ورودی اصلی تخت جمشید
که در شمال غربی واقع است، توسط خشایار شاه ساخته شده و جمعا 111 پله در
هر سمت دارد. طول هر پله 6.90 متر، به عرض 38 سانتیمتر و ارتفاع هر پله 10
سانتیمتر است؛ که برای حرکت آسان و محترمانه افراد بسیار مناسب بوده است.
بخش باشکوهی از آثار به جای مانده در تخت جمشید
در بالای پلکان اصلی "دروازه ملل" قرار دارد که کتیبه ای به سه زبان
پارسی باستان، عیلامی و بابلی (هر یک 20 سطر) در سر در آن نگاشته شده است
که در آن خشایار شاه پس از ستایش اهورمزدا و معرفی خود آورده است: گوید،
خشایار شا: این بارگاه همه ی ملل (دروازه ی ملل) را من به توفیق اهورمزدا
ساختم...
کاخ خشایار شاه، کاخ مرکزی (تالار شورا) کاخ اندرونی و حرم سرا و کاخ خزانه از دیگر بناهای مهم تخت جمشید است.
پس از معرفی اجمالی بناهای تخت جمشید
باید گفت هیچگاه هخامنشیان عادت باستانی کوچ کردن را فراموش نکردند و
معمولا همه ی سال را در یک جا به سر نمی‌بردند، بلکه بر حسب اقتضای
آب‌و‌هوا، هر فصلی را در یکی از پایتخت‌های خود سر می‌کردند. در فصل سرما،
در بابل و شوش اقامت داشتند و در فصول گرم به همدان میرفتند که هوای لطیف و
خنک داشت. این شهرها پایتخت به معنی اداری، سیاسی و اقتصادی بودند. اما دو
شهر دیگر هم بودند که پایتخت آیینی هخامنشیان به شمار میرفتند. یکی
پاسارگاد که در آنجا آیین و تشریفات تاجگذاری شاهان هخامنشی برگزار میشد و
دیگری "پارسه" (تخت جمشید) که برای پاره‌ای تشریفات از جمله برگزاری جشنها
و به ویژه جشن نوروز و تبریک سال نو (توسط فرستادگان ملل مختلف امپراتوری
ایران به پادشاه) به کار می‌آمد و به طور کلی مکانی مقدس و خجسته شمرده
میشد. این دو شهر "زادگاه" و "پرورشگاه" و به اصطلاح؛ "گهواره" پارسیان به
شمار می‌رفت که گور بزرگان و نام‌آوران خود را در آنها قرار می دادند.
البته از این دو؛ تخت جمشید یا همان پارسه بیشتر اهمیت داشته، به همین
دلیل؛ اسکندر مقدونی آن را آتش زد تا گهواره و تکیه‌گاه دولت هخامنشی را از
میان ببرد و به ایرانیان بفهماند که دیگر دوره فرمانروایی ایرانیان و
دوران شکست های پی درپی رومیها به سر آمده است.
بخش باشکوهی از آثار به جای مانده در تخت جمشید
نام اصلی این شهر پارْسَهْ بوده که از نام قوم پارسی آمده است. پارسه به
همین صورت، در سنگ نوشته خشیارشاه بر درگاه "دروازه ملل" نوشته شده و در
لوحه‌های عیلامی مکشوفه از خزانه و باروی تخت جمشید
هم آمده است. یونانیان از این شهر آگاهی کمی داشته‌اند، به دلیل این که
پایتخت اداری نبوده و در جریان‌های سیاسی، که مورد نظر یونانیان بوده، قرار
نمی‌گرفته است. علاوه بر این؛ احتمال دارد که به خاطر احترام ملی و آئینی
شهر پارسه، خارجیان مجاز نبوده‌اند به این مکان‌ها رفت و آمد کنند و همین
عامل باعث گردیده در باب آن آگاهی‌های زیادی به دست نیاورند؛ آنچنانکه تا
پایان دوره قاجار، سیاحان اروپایی کمتر می‌توانستند در باب امام‌زاده‌های
ایرانی تحقیق کنند.
آثار به جای مانده در تخت جمشید
نام مشهور تخت جمشید،
یعنی پِرْسِهْ پُلیس (Perse Polis) ریشه غربی دارد. در زبان یونانی،
پْرسهْ‌پُلیس و یا صورت شاعرانه آن پِرْسِپ‌ْتوُلیس Persep tolis لقبی است
برای آتنه، الهه خرد و صنعت و جنگ، و "ویران‌کننده شهرها" معنی می دهد. این
لقب را آشیل، شاعر یونانی سده پنجم پ.م. در چکامه مربوطه به پارسیان، به
حالت تجنیس و بازی با الفاظ، در مورد "شهر پارسیان" به کار برده است
(سوکنامه پارسیان، بیت 65). این ترجمه نادرست، به صورت ساده ترش، یعنی
پرسه پلیس، در کتب غربی رایج گشته و از آنجا به مردم امروزی رسیده است. خود
ایرانیان نام "پارسه" را چند قرن پس از برافتادنش فراموش کردند؛ چون
کتیبه‌ها را دیگر نمی‌توانستند بخوانند. درکتیبه های دوره ساسانی آنرا
"صدستون" نامیده اند. البته مقصود از این نام، تنها کاخ صدستون نبوده،
بلکه همه بناهای روی صفه را بدان اسم می‌شناخته‌اند. در دوره‌های بعد؛ در
خاطره مردم فارس، "صدستون" به "چهل‌ستون" و "چهل‌منار" تبدیل شد؛ و حتی در
یکی از اسناد قرن چهارم هزارستون نامیده شده است. اما مهمترین نامی که بعد
از اسلام این اثر بدان نام باز شناخته میشده مسجد (مزگت) سلیمان بوده است.
آثار به جای مانده در تخت جمشید
دست کم از اواخر قرن سوم تا اواسط قرن نهم "پارسه" را مسجدی می شناخته
اند که توسط سلیمان پیامبر ساخته شده است. پیامبری که جنیان و دیوان را تحت
تسلط داشته و احتمالا با کمک آنان ساخته شده است. و در بعضی اسناد سلیمان
را با جمشید پادشاه اسطوره ای ایران یکی دانسته اند؛ و احتمالا این هم یکی
از عواملی است که به تدریج نام این محل از مسجد سلیمان به تخت (قصر) جمشید
تغییر پیدا کند.
پس از برافتادن هخامنشیان، خط و زبان آنها نیز بتدریج
نامفهوم شد و تاریخ آنان از یاد ایرانیان برفت. خاطره شان با یاد
پادشاهان افسانه‌ای پیشدادی و نیمه تاریخی کیانی درهم آمیخت و بنای شکوهمند
پارسه را کار جمشید دانستند و کم‌کم این نام افسانه‌ای را بر آن بنا
نهادند. جمشید پادشاه اسطوره ای ایران است که در شاهنامه فردوسی، ساختن
کاخهای باشکوه به او نسبت داده شده است.
سوی تخت جمشید بنهاد روی
چو انگشتری کرد گیتی بر اوی (شاهنامه)
کارهای ساختمانی تخت جمشید
به فرمان داریوش بزرگ در حدود 518 پ.م. آغاز شد. بخش بزرگی از یک دامنه
نامنظم سنگی را مطابق نقشه معماران، تا ارتفاع معینی که مورد نظرشان بود،
تراشیدند و کوتاه و صاف کردند و گودی ها را با خاک و تخته‌سنگ‌های گران
انباشتند. قسمتی از نمای صفه را از صخره طبیعی تراشیدند و بخشی دیگر را با
تخته‌سنگ‌های کثیرالاضلاع کوه پیکری که بدون ملاط بر هم گذاشتند برآوردند و
برای آنکه این سنگهای بزرگ بر هم استوار بمانند آنها را با بست‌های دم
چلچله‌ای آهنی به هم پیوستند و روی بست‌ها را با سرب پوشانیدند. این تخته
سنگها یا از سنگ آهکی خاکستری رنگی است که از کوه و تپه‌های اطراف صفه
استخراج میشده و یا سنگهای آهکی سیاهی شبیه به مرمر است که از کانهای
مجدآباد در 40 کیلومتری غرب تخت‌جمشید می‌آورده‌اند. خرده سنگها و سنگهای
بی‌مصرف حاصل از تراش و تسطیح صخره را نیز به درون گودها ریختند. شاید در
همین زمان بوده است که آب انبار بزرگ چاه مانندی در سنگ صخره و در دامنه
کوه مهر به عمق 24 متر کندند.
پس از چند سال، صاف کردن صخره طبیعی و پر
کردن گودی‌ها به پایان رسید و تخت هموار گشت. آنگاه شروع به برآوردن
شالوده بناها کردند. در دامنه آن قسمت از کوه رحمت که مشرف بر تخت است؛
آبراهه‌هایی کندند و سر این آبراهه‌ها را در یک خندق بزرگ و پهن، که در پشت
دیوار شرقی تخت کنده بودند، گذاشتند تا آب باران کوهستان از راه آن خندق
به جویبارهایی در جنوب و شمال صفه راه یابد و وارد محوطه نشود. بدین گونه
خطر ویرانی بناهای روی تخت، به دلیل سیلاب جاری از کوهستان از میان رفت.
اما بعدها که این خندق پر شد، آب باران قسمت اعظم برج و باروی شرقی را کند و
به درون محوطه کاخها ریخت. در هفتاد سال گذشته؛ باستان‌شناسان این خاک‌ها
را بیرون ریختند و چهره بناها را دوباره روشن ساختند.
آبراهه های احداث شده در تخت جمشید
چاه ایجاد شده برای ذخیره آب باران
در اواخر سال 1312 شمسی، بر اثر خاکبرداری در گوشه شمال غربی تخت جمشید،
حدود چهل هزار لوحه گلی به شکل و قطع مهرهای نماز بدست آمد. بر روی این
الواح کلماتی به خط عیلامی نوشته شده بود. پس از خواندن معلوم شد که این
الواح عیلامی اسناد خرج ساختمان قصرهای تخت جمشید می باشد. از میان الواح بعضی به زبان پارسی باستان و خط عیلامی است.
با استفاده از کتیبه های باستانی کشف شده در تخت جمشید
مشخص شد که چهار زبان مهم بابلی (اکدی)، عیلامی، پارسی باستان و آرامی
تقریبا به طور همزمان، کمابیش، در آن دوره مورد استفاده قرار میگرفته که در
بین آنها پارسی باستان با 36 نشانه برای واج ها و دو نشانه برای جداکردن
واژه ها از یکدیگر (میخ کج و علامت >) آسانترین خط بود که مانند دیگر
زبانهای مرسوم در آن زمان از چپ به راست نوشته میشد ولی تنها در استفاده از
نماد میخی با آن زبانها شباهت داشت. از 36 نشانه پارسی باستان 3 نشانه
برای مصوت ها ( a وi و u) و بقیه برای نشان دادن یک هجا (یک صامت + یک
مصوت) به کار میرفتند. در ضمن 8 نماد نیز در این زبان استفاده میشد که برای
اورمزد (اهورامزدا) 3 نشانه، برای کشور (دهیو) 2 نشانه و برای خدا، شاه و
میهن (بوم) هر کدام یک نشانه به کار رفته است.
آثار به جای مانده در تخت جمشید
توضیح دیگر در مورد زبان کتیبه ها آنکه اکثر کتیبه ها روایت عیلامی نیز دارد اما یکی از کتیبه های تخت جمشید
تنها به عیلامی نوشته شده و روایت پارسی باستان ندارد. خط میخی عیلامی که
از پارسی باستان کهن تر است دارای 300 نشانه بوده و با هیچ کدام از زبان
های هند و اروپایی و سامی شباهت ندارد. مشخص شده که حسابداران هخامنشی از
آن برای نگاشتن استفاده می کرده اند. در مورد بابلی که گویا قدیمیترین و
مشکلترین خطوط بوده نیز باید گفت که به زبان مادی بسیار نزدیک بوده و اکثر
کتیبه ها روایت بابلی نیز دارند. ( حتی بعضی از پژوهشگران بزرگ با توجه به
اینکه هنوز هیچ کتیبه ای که زبان و خط مادها را به درستی مشخص کند یافت
نشده است این زبان را زبان مادی می دانند.)
زبان آرامی نیز که زبانی سامی است توسط دبیران کوروش کبیر مورد استفاده بوده و کتیبه ای در نقش رستم به این زبان یافت شده است.
آثار به جای مانده در تخت جمشید
با کشف الواح گلی تخت جمشید شهرت نابجایی را که می گفتند قصرهای تخت جمشید
مانند اهرام مصر با ظلم و جور و بیگاری گرفتن رعایا ساخته شده باطل گشت.
زیرا این اسناد حکایت از آن دارد که به تمام کارگران این قصرها، اعم از
عمله، بنا، نجار، سنگتراش، معمار و مهندس مزد می دادند و هر کدام از این
الواح، سند هزینه یک یا چند نفر است. کارگرانی که در بنای تخت جمشید دست
اندرکار بودند؛ از ملتهای مختلف، چون ایرانی، بابلی، مصری، یونانی، عیلامی و
آشوری تشکیل می شدند که همه آنان رعیت دولت شاهنشاهی ایران به شمار می
رفتند. گذشته از مردان، زنان و دختران نیز به کار گل مشغول بودند. مزدی که
به کارگران می دادند غالبا جنسی بود نه نقدی، که آنرا با یک واحــد پـول
بابلی به نام "شکــل" سنجیده و برابر آن را به جنس پرداخت می کردند. اجناسی
را که بیشتر به کارگران می دادند و مزد آن محسوب می شد عبارت بود از: گندم
و گوشت.
کتیبه های کشف شده در تخت جمشید؛
جدا از لوح ها گلی و سکه ها؛ در مجموع بیست و پنج عدد است که از آن میان 9
کتیبه از داریوش (521-485 پ.م.) ؛ 12 کتیبه از خشایارشاه(486-465 پ.م.) و
دو کتیبه از اردشیر اول (465- 424 پ.م.)؛ یک کتیبه از اردشیر دوم (404-359
پ.م.) و یک کتیبه از اردشیر سوم (359-338 پ.م.) است.
از آنچه امروز از تخت جمشید
بر جای مانده؛ تنها می توان تصویر مبهمی از شکوه و عظمت کاخها در ذهن مجسم
کرد. با این همه می توان به مدد یک نقشه تاریخی که جزئیات معماری ساختمان
کاخها در آن آمده باشد و اندکی بهره گیری از قوه تخیل، به اهمیت و بزرگی
این کاخها پی برد. نکته ای که سخت غیر قابل باور می نماید این واقعیت است
که بخش هایی از این مجموعه عظیم و ارزشمند هزاران سال زیر خاک مدفون بوده
تا اینکه در حدود 70 سال قبل کشف شد.
