تبیین، بررسی و نقد مبانی نظریه عدالت جان راولز‌

تبیین، بررسی و نقد مبانی نظریه عدالت جان راولز‌

فهرست

چکیده. هشت

کلید واژگان:. هشت

پیش‌گفتار. چهارده

مقدمه

الف- آشنایی با شخصیت و اندیشه‌ی جان راولز. 17

ب- پیشینه‌ی پژوهش. 19

فصل اول

مفهوم‌‌شناسی عدالت و عدالت سیاسی23

1-1. عدالت. 23

2-1. عدالت سیاسی. 24

3-1. سیر مفهومی عدالت در اندیشه‌ی سیاسی غرب. 25

فصل دوم

توصیف29

1-2. اهمیت و جایگاه ‌نظریه‌ی‌ راولز. 29

2-2. بیان نظریه. 30

3-2. راولز پیشین و پسین. 32

4-2. اصول عدالت در نظریه‌ی راولز. 35

5-2. رئوس مطالب نظریه‌ی راولز. 37

6-2. نتایج سیاسی نظریه‌ی راولز. 39

 

فصل سوم

بسترهای فکری راولز41

1-3. انگیزه‌ی نظریه‌پردازی راولز. 41

2-3. آبشخورهای فکری جان راولز. 42

1-2-3. لیبرالیسم. 42

2-2-3. انسان‌‌گرایی. 50

3-2-3. سکولاریسم. 52

4-2-3. انسان‌شناسی وظیفه‌‌گرا. 54

5-2-3. کثرت‌‌گرایی. 58

6-2-3. نسبیت‌‌گرایی معرفت‌شناختی. 60

7-2-3. کانتیسم. 63

فصل چهارم

بررسی نظریه‌ی راولز، ویژگی‌ها و مبانی آن79

1-4. نقد راولز بر نظریه‌های رقیب79

1-1-4. دیدگاه راولز درباره‌ی نظریه‌ی سودگرایی80

2-1-4. دیدگاه راولز درباره‌ی نظریه‌ی شهودگرایی84

3-1-4. دیدگاه راولز درباره‌ی نظریه‌ی کمال‌گرایی87

2-4. راولز پیشین89

1-2-4. کثرت‏گرایی90

2-2-4. قراردادگرایی91

3-2-4 وضع نخستین93

 

4-2-4 پرده‌ی بی‌خبری94

5-2-4. عقلانیت94

6-2-4. اصول عدالت96

3-4. راولز پسین97

1-3-4. پراگماتیسم97

2-3-4. مدارای دموکراتیک107

3-3-4. اجماع هم‌پوشان109

4-3-4. اصل همگانی عدالت110

5-3-4. ایمان عقلایی به امکان تحقّق یک نظام عادلانه112

6-3-4. ایده‌ی مفهوم سیاسی عدالت112

7-3-4. ایده‌ی اجماع هم‌پوشان114

8-3-4. شرط همگانی مفهوم عدالت116

فصل پنجم

اندیشه‌های منتقد راولز121

1-5. فیلسوفان مسلمان121

2-5. کمال‌گرایان122

3-5. جامعه‌گرایان132

4-5. تکثرگرایان ارزشی137

5-5. چندفرهنگی‌گرایان139

6-5. برابری‌خواهان142

7-5. آزادی‌خواهان (لیبرتارین‌ها)145

8-5. فمینیست‌ها151

 

فصل ششم

تحلیل153

1-6. بررسی نقدهای راولز بر نظریه‌های رقیب153

2-6. دسته بندی و بررسی نقدهای وارد بر راولز155

1-2-6. انتقادهای وارد بر مبانی و بستر فکری راولز155

1-1-2-6. نقد لیبرالیسم155

2-1-2-6. نقد انسان‌‌گرایی157

3-1-2-6. نقد سکولاریسم160

4-1-2-6. نقد انسان‌شناسی وظیفه‌‌گرا161

5-1-2-6. نقد کثرت‌‌گرایی166

6-1-2-6. نقد نسبیت‌‌گرایی معرفت‌شناختی169

7-1-2-6. نقد پراگماتیسم172

8-1-2-6. قرارداد اجتماعی172

2-2-6. انتقادهای ناظر بر محتوای راولز175

1-2-2-6. بی‌توجّهی به فلسفه‌ی اخلاق175

2-2-2-6. وضعیت اصیل175

3-2-2-6. بی‌توجّهی به معیارهای عدالت‌پژوهی176

4-2-2-6. پرده‌ی بی‌خبری177

5-2-2-6. فرضی بودن ‌‌‌وضع نخستین و اشکالات آن177

6-2-2-6. پارادوکس در تصور پیشین «خیر» و سعادت181

7-2-2-6. عدم توجّه به تلقی‌های دیگر از «خیر»182

 

8-2-2-6. اصول عدالت: آزادی، تمایز182

9-2-2-6. اقتضای ظالمانه‌ی اصل دوم183

10-2-2-6. نسبیت عدالت و معیار‌ناپذیری مطلق آن184

11-2-2-6. ایدئولوژیک و جانب‌دارانه و بومی بودن ‌نظریه‌ی راولز185

12-2-2-6. فقدان نوآوری186

13-2-2-6. فقدان انسجام و شفافیت لازم و ابهام و تفسیرپذیری زیاد نظریه187

14-2-2-6. خنثا و تهی بودن عدالت در ‌نظریه‌ی راولز188

15-2-2-6. معطوف بودن به پوچی و پوچ‌گرایی189

16-2-2-6. عدم توجّه به بسیاری از تلقی‌های دیگر از عدالت190

17-2-2-6. تردیدپذیر بودنِ ضدیت با فایده‌انگاری190

18-2-2-6. نگاه غیرساختاری و انتزاعی به عدالت اجتماعی191

خاتمه

علل توجّه صاحب‌نظران به دست‌آورد راولز193

 

منابع:199

کتاب‌‌‌نامه فارسی:. 199

مقالات:. 201

منابع انگلیسی:. 203

منابع اینترنتی:. 204

 

 

 

 

پیش‌گفتار

حال و هوای ماه رمضان و تشنگی و گرمای تابستان سال هشتاد و هشت، یکی از ماندگارترین خاطرات مرا رقم زد، طرح ضیافت، طرحی آموزشی-تبلیغی در دانش‌گاه فردوسی. بنا بود برای دانش‌جویان، درس جنگ نرم را تدریس کنم، بگذریم از حال و هوای آن روزها و ماجرای انتخابات و حساسیت‌ها و سر و صداهایی که بود و گذشت و... کمابیش به‌خیر گذشت.

درباره‌ی موضوعی که قرار بود برای دانش‌جویان تدریس کنم کم و بیش اندوخته‌ای داشتم، اما روزها، روزهایی بود که هر سری و صدایی بوی سیاست می‌داد، و نه سیاست به معنای مقدسی که می‌‌شناسیم، حال شاید بتوانی تصور کنی عبارت «جنگ نرم» آن هم در فضای هیجان‌زده‌ی دانش‌گاه با دانش‌جویان چه می‌کرد و با من چه می‌کرد.

پس هرچه که از کتب علمی و فلسفی و دینی در این زمینه به دستم می‌رسید می‌خواندم. لازمه‌ی این مطالعات آشنایی با مکتب‌های مختلفی بود که به نوعی در حوزه‌های علم و فرهنگ ما ورود پیدا کرده‌است. و از آن‌جا که من هیچ‌گاه امکان تحقّق تحقیقات بدون پیش‌فرض را باور نداشتم، عمده‌ی این مکتب‌ها را با عینک یک طلبه‌ی مسلمان ایرانی خواندم. هابرماس، هانتینگتون، پوپر، هایک، مکینتایر، نوزیک، راولز و... از جمله شخصیت‌هایی هستند که در خصوص نظریّاتشان مطالعه کردم. هم‌چنین سعی داشتم با نظریّات مربوط به دین، اخلاق و سیاست در فلسفه بیش‌تر آشنا شوم.

گرچه پیش‌تر – به دلایل کاملا شخصی- مایل بودم موضوع پایان‌نامه را مرتبط با فلسفه‌ی ذهن انتخاب کنم، لکن اساتیدی چون استاد کهنسال و استاد حقّی ‌‌‌‌پیش‌نهاد کردند که موضوع را مرتبط با دغدغه‌های جاری و ساری در حوزه‌ی مطالعاتی خودم بردارم، بی‌درنگ پذیرفتم و به ‌‌‌‌پیش‌نهاد یکی از اساتید روحانی، «راولز» را انتخاب کردم. با آن‌که می‌دانستم کار دشوار است و درباره‌ی او تا کنون بیش از دو-سه کتاب ترجمه نشده.

دو سال طول کشید تا این نوشته آن‌گونه شود که می‌خواهم، اما سرانجام شد.

 

موانعی که گذشت

1. عدم دست‌رسی به منابع درجه‌ی یک

بیش‌تر کتاب‌هایی که مورد نیازم بود در دست‌رس یا نبود، یا نیافتم. آثار بزرگانی چون ساندل، نوزیک، گری، مکینتایر، جوزف رز، برایان باری و...

زمانی‌که از احمد واعظی در این راستا کمک خواستم، فرمودند که کتابشان را در کمبریج نوشته‌اند، و از منابعی که در ایران می‌توان یافت اطلاعی ندارند. لذا ناچار بودم این کتاب‌ها را در فضای مجازی جست‌وجو و دانلود کنم. سخت‌تر آن‌جا بود که در جست‌وجوی نامی، هم‌نامی پرآوازه‌تر یافت می‌شد، چونان‌که درباره‌ی جان گری پیش آمد، و این مسأله کار را بیش‌تر دشوار می‌کرد.