تبیین نظریه تکامل از نظر داوکینز و نقد آن از نگاه پلانتینگا و علامه‌ طباطبایی

تبیین نظریه تکامل از نظر داوکینز و نقد آن از نگاه پلانتینگا و علامه‌ طباطبایی

 

چکیده:

 در پژوهش حاضر به تبیین ارکان نظریه داوکینز تحت عناوین «ژنوتیپ»، «فنوتیپ»، «نظریه میم»، استدلال‌ها و شواهد تجربی آن و تبعات آن در حوزه دین و اخلاق پرداخته شده است. دیدگاه وی نه تنها در حوزه دین، احیاء‌کننده تعارضات چهارگانه داروینیسم - معارضه با حکمت صنع و مدبرانه بودن آفرینش؛ معارضه با اشرفیت انسان؛ معارضه اخلاق داروینیستی با ارزش‌های دینی و معارضه با تعالیم دینی کتب مقدس که به صورت باورهای دینی مقبول افتاده- است، که به رد وجود خدا می‌انجامد. پلانتینگا از بزرگ‌ترین فلاسفه دین معاصر، با اعتقاد به «سازگارگرائی دین و تکامل»، و با ارائه دیدگاه «خلقت کیهان توسط خدا» (Sc)، آتئیسم داوکینزی را به چالش کشیده است. علامه‌طباطبائی با اعتقاد به «ناسازگارگرائی دین و تکامل» و با پذیرش «نظریه ثبات انواع»، به رد قطعی «نظریه تحول انواع» پرداخته است. با «جمع توحید و تکامل» در «دیدگاه تکامل توحیدی» می‌توان نشان داد که لازمه پذیرش نظریه تکامل، نفی خدا و فاعلیت او در جهان نیست وخداوند به عنوان خالق و مدبر عالم، می‌توانسته طرح و نقشه خود را از طریق فرایند تکامل پیاده ‌کند و افراد بسیاری وجود دارند که به نوعی داروینیست و در عین حال مؤمنانی خداباورند. روش پژوهشی در این رساله، بر اساس مطالعه کتابخانه‌ای و توصیفی- تحلیلی است.

واژگان کلیدی: تکامل ژن‌محور،ژن خودخواه، ژنوتیپ، فنوتیپ، نظریه میم، تکامل توحیدی.

 

فهرست مطالب

عنوان صفحه

مقدمه..................... 1

تعریف، بیان و طرح مسأله............. 1

سؤالات تحقیق................ 4

فرضیات تحقیق................... 4

اهداف، پیشینه و ضرورت تحقیق............. 4

روش تحقیق................................... 14

ساختار تحقیق در یک نگاه.................................................................................................................. 14

فصل اول: پیشینه نظریه تکامل............................................................................................................ 16

الف) مقدمه...........................................................................................................................................17

1-مکتب‌های نظریه تکامل.....................................................................................................................18

1-1 لامارکیسم....................................................................................................................................18

1-2 نولامارکیسم.................................................................................................................................19

1-3 داروینیسم.................................................................................................................................... 19

1-3-1 ارکان نظریه داروین..................................................................................................................21

1-3-2 داروین و انسان........................................................................................................................25

1-3-3 دستاوردهای تکامل................................................................................................................. 28

1-3-3-1 پیدایش انواع...................................................................................................................... 28

1-3-3-2 گوناگونی............................................................................................................................ 28

1-3-3-3 تحول تدریجی انواع........................................................................................................... 29

1-3-3-4 خویشاوندی انواع.............................................................................................................. 31

1-3-4 نقد داروینیسم......................................................................................................................... 32

1-4 نوداروینیسم................................................................................................................................. 37

1-5 مکتب موتاسیون یا جهش........................................................................................................... 38

2-مندل و ژنتیک................................................................................................................................. 38

2-1 قوانین وراثت از نظر مندل........................................................................................................... 40

2-2 تحلیل تحول انواع بر اساس دیدگاه مندل................................................................................... 42

3-پیدایش نظریه ترکیبی انتخاب طبیعی............................................................................................. 42

4-داروین از چه کسانی تأثیر پذیرفت و بر چه کسانی تأثیر گذارد؟.................................................. 44

ب) نتیجه‌گیری........................................................................................................................................46

تبیین نظریه تکامل از نظر داوکینز............................................................................................................47

فصل دوم: ژنوتیپ..................................................................................................................................48

الف) مقدمه............................................................................................................................................ 49

1-اصول ژنوتیپ....................................................................................................................................50

1-1 ژن‌ خودخواه؛ واحد انتخاب طبیعی................................................................................................ 50

1-2 نحوه پیدایش حیات....................................................................................................................... 53

1-2-1 استدلال سادگی......................................................................................................................... 53

1-2-2 استدلال انباشتی......................................................................................................................... 58

1-2-3 استدلال ژنتیکی......................................................................................................................... 59

1-2-3-1DNA ها: همانندسازها........................................................................................................ 59

1-2-3-2 ژن‌ها: مارپیچ‌های نامیرا..........................................................................................................60

1-2-3-3 رودخانه دیجیتال ژن‌ها...........................................................................................................67

1-2-4 استدلال فنوتیپی......................................................................................................................... 70

1-2-4-1 ماشین ژن.............................................................................................................................. 70

1-2-4-2 برد وسیع ژن......................................................................................................................... 72

1-3 نبرد نسل‌ها و جنس‌ها.................................................................................................................... 74

1-4 انتخاب جنسی................................................................................................................................ 78

2- نظریه میم‌...........................................................................................................................................84

2-1 میم‌ها: همانندسازهای نوین............................................................................................................ 84

3- بمب همتاسازی................................................................................................................................ 86

ب) نتیجه‌گیری....................................................................................................................................... 91

فصل سوم: فنوتیپ................................................................................................................................ 94

الف) مقدمه.............................................................................................................................................95

1-اصول فنوتیپ.................................................................................................................................... 95

1-1 تأثیر ژن‌ها بر ارگانیسم‌ها و محیط.................................................................................................. 95

1-1-1 مکعب‌های نکر و بوفالوها..........................................................................................................95

1-2 تعیّن‌گرائی و انتخاب‌گرائی ژن‌ها.....................................................................................................98

1-3 همانندسازهای فعال در مسیر نطفه.............................................................................................. 100

1-4 ارگانیسم‌ها، گروه‌ها و میم‌ها: همانندسازها یا حامل‌ها؟............................................................... 102

1-5 تکامل ژنتیکی در ساخته‌های حیوانی........................................................................................... 104

ب) نتیجه‌گیری.................................................................................................................................... 107

فصل چهارم: استدلال‌ها و شواهد تکمیلی.......................................................................................... 108

الف) مقدمه.......................................................................................................................................... 109

1- شواهد فسیلی..................................................................................................................................109

1-1 آراء نقطه‌باوری؛تدریجی‌گرائی؛پرش‌باوری و آفرینش‌گرائی..........................................................109

2-شجره حیات.................................................................................................................................... 114

2-1 دیدگاه شاخه‌گراها، نژادشناس‌‌ها و تشابه‌سنج‌ها........................................................................... 114

2-2 ریشه انسان.................................................................................................................................. 119

2-2-1 سفر اول....................................................................................................................................119

2-2-2 میعادگاه صفر: میعادگاه همه انسان‌ها....................................................................................... 120

2-2-3 حکایت تاسمانی‌ها.................................................................................................................. 120

2-2-3-1 حکایت حوای میتوکندریائی................................................................................................120

2-2-4 سفر دوم...................................................................................................................................122

2-2-5 سفر سوم................................................................................................................................. 122

2-2-6 سفر چهارم.............................................................................................................................. 122

2-2-7 سفر پنجم................................................................................................................................ 123

2-2-8 ریشه انسان درمیعادگاه‌ها......................................................................................................... 123

3- داروینیسم؛ تنها تبیین‌کننده واقعی حیات.........................................................................................130

3-1 محکومیت لامارکیسم،بی‌طرف‌گرائی،جهش‌گرائی و آفرینش‌باوری.............................................. 130

4- شواهدی برای تکامل؛ بزرگ‌ترین نمایش روی زمین.................................................................... 133

4-1 شواهدی از انتخاب مصنوعی و طبیعی........................................................................................ 133

4-2 سکوت و گذر آرام زمان در فسیل‌ها و صخره‌ها......................................................................... 136

4-3 کشتی قاره.....................................................................................................................................139

4-4 شجره‌نامه..................................................................................................................................... 140

4-5 اقتصاد طبیعی............................................................................................................................... 142

4-6 تاریخ نوشته بر ما......................................................................................................................... 144

4-7 نگاه پر ابهت دنیا...........................................................................................................................145

ب) نتیجه‌گیری.................................................................................................................................... 146

فصل پنجم: آتئیسم علمی.................................................................................................................... 148

الف) مقدمه.......................................................................................................................................... 149

1- ضرورت تبیین سازوکار حیات با قوانین علمی، نه از زاویه دین و توهم ...................................... 149

1-1 گسیختن علمی بافت رنگین‌کمان و توهم‌زدائی از آن.................................................................. 150

2-آتئیسم...............................................................................................................................................153

2-1 جایگاه خدا، دین و اخلاق در تفکر داوکینز................................................................................ 153

2-1-1 نظریه وجود خدا..................................................................................................................... 155

2-1-1-1 رد برهان‌های وجود خدا.................................................................................................... 156

2-1-1-2 چرا احتمال قریب به یقین، خدائی وجود ندارد؟.................................................................157

2-1-1-3 ریشه‌های دین؛ این‌همه دشمنی چرا؟...................................................................................162

2-1-1-4 ریشه‌های اخلاق و تغییر زایتگایست اخلاقی.......................................................................168

ب) نتیجه‌گیری.................................................................................................................................... 173

فصل ششم: بررسی انتقادی..................................................................................................................176

الف) مقدمه.......................................................................................................................................... 177

1- شرح انتقادات................................................................................................................................. 177

1-1 نگاه طبیعت‌گرایانه به حیات........................................................................................................ 177

1-2 تحویل‌گرائی................................................................................................................................ 179

1-3 رد هدف‌مندی و غایت در طبیعت............................................................................................... 179

1-4 مبهم‌سازی آغازها......................................................................................................................... 180

1-5 بررسی منطقی دیدگاه داوکینز...................................................................................................... 181

1-5-1 مغالطه «چیزی نیست جز»....................................................................................................... 181

1-5-2 مغالطه منشأ............................................................................................................................. 182

1-6 ماهیت مبهم انتخاب انباشتی....................................................................................................... 183

1-6-1 ناتوانی انتخاب انباشتی در تبیین مراحل پیدایش حیات تکاملی.............................................. 185

1-7 پیچیدگی تبیین علمی و سادگی تبیین ناظر به شخص................................................................. 190

1-8 انحصارگرائی علمی و رد دین.................................................................................................... 191

1-8-1 مغالطه پهلوان‌پنبه..................................................................................................................... 192

1-9 بررسی نگاه علم‌گرایانه- الحادی داوکینز.......................................................................................193

1-9-1 نقدهای داوکینز به مسیحیت و پاسخ‌های مک‌گراث................................................................ 195

1-9-1-1 علم، خدا را حذف کرده است............................................................................................ 195

1-9-1-2 ایمان و عقیده مانع از پرداختن به دلیل و سند می‌شود....................................................... 196

1-9-1-3 خدا ویروس ذهن است...................................................................................................... 198

1-9-1-4 دین چیز بدی است............................................................................................................ 200

1-9-2 تکامل توحیدی....................................................................................................................... 202

ب) نتیجه‌گیری.................................................................................................................................... 204

فصل هفتم: نقد نظریه تکامل داوکینز از دیدگاه پلانتینگا..................................................................... 205

تحلیل دیدگاه پلانتینگا در مورد تکامل............................................................................................. 206

الف) مقدمه.......................................................................................................................................... 206

ب) محورهای دیدگاه پلانتینگا در مورد تکامل................................................................................... 207

1- پذیرش نظریه مکملیت علم و دین و باور به علم آگوستینی.......................................................... 207

1-1 کتاب مقدس و نظریه تکامل........................................................................................................ 210

2-بررسی احتمال معرفتی نظریه تکامل و نظریه ریشه مشترک .......................................................... 213

3-نفی نظم، حاصل ترکیب نظریه تکامل با طبیعت‌گرائی.................................................................... 214

4-بررسی دیدگاه پلانتینگا از منظر مخالفان و موافقان......................................................................... 216

4-1 انتقادات هسکر و جوابیه‌های پلانتینگا..........................................................................................217

4-1-1 عدم ارائه نظریه‌ای بدیل به جای تکامل.................................................................................. 217

4-1-2 باور به علم خداشناسانه در مقابل علم جهانی......................................................................... 218

4-2 جوابیه‌های هسکر به پلانتینگا...................................................................................................... 220

4-2-1 آیا نظریه‌های تکامل از نظر مذهبی بی‌طرف هستند؟.............................................................. 220

4-2-2 تأثیر پلانتینگا از کتاب مقدس................................................................................................. 221

4-2-3 عدم ارائه نظریه‌ای شفاف........................................................................................................ 221

4-2-4 غیرعلمی بودن روش علم خداشناسانه.................................................................................... 222

4-2-5 ضرورت ارائه جایگزین برای نظریه ریشه مشترک...................................................................223

4-2-6 علم امری جهانی است............................................................................................................ 224

4-3 انتقادات مک‌مولین به پلانتینگا..................................................................................................... 225

4-3-1 دانش خدشناسانه نه علم خداشناسانه...................................................................................... 225

4-3-2 رد مکملیت علم و دین........................................................................................................... 227

4-3-3 ناکافی بودن شواهد پلانتینگا در رد نظریه ریشه مشترک......................................................... 227

4-4 حمایت پان از پلانتینگا................................................................................................................ 228

4-4-1 تأیید مکملیت علم و دین، علم خداشناسانه و رویکرد هرمنوتیکی به کتاب مقدس............... 228

4-4-2 شواهدی تکمیلی بر استدلال‌های علیه پارادایم تکاملی........................................................... 230

4-4-2-1 مشکلات نظریه خلقت تصادفی.......................................................................................... 230

4-4-2-2 نقد انتخاب طبیعی.............................................................................................................. 231

انتقادات پلانتینگا به داوکینز................................................................................................................234

1- نقد نگاه داوکینز به مسأله خدا........................................................................................................ 234

2- بررسی نسبت نظریه تکامل و نظم................................................................................................. 237

2-1 زیست‌شناسی اجتماعی و علم سیمونی ناقض باورهای مسیحی نیستند...................................... 243

3-نقد طبیعت‌گرائی............................................................................................................................. 248

3-1 نقد استدلال‌های طبیعت‌گرایی روش‌شناختی............................................................................... 248

3-1-1 استدلال ضعیف (نقد خدای رخنه‌پوش)................................................................................. 248

3-2-1 استدلال قوی (نقد علم دوئمی).............................................................................................. 251

ب) نقد و نتیجه‌گیری.......................................................................................................................... 253

فصل هشتم: نظریه تکامل از نگاه علامه‌طباطبائی................................................................................ 254

الف) مقدمه.......................................................................................................................................... 256

1-مبانی فکری علامه‌طباطبائی در قبال نظریه تکامل........................................................................... 260

1-1 ناسازگاری توحید و تکامل.......................................................................................................... 261

1-1-1 خلق مدام................................................................................................................................ 262

1-2 مبانی انسان‌شناسی دینی................................................................................................................263

1-2-1 انسان موجودی دوبعدی...........................................................................................................264

1-2-2 مراحل وجودی انسان...............................................................................................................268

1-3 دسته‌بندی اجمالی آیات آفرینش.................................................................................................. 269

1-3-1 آفرینش انسان از تراب یا طین................................................................................................ 269

1-3-2 آفرینش انسان از آب............................................................................................................... 270

1-3-3 آفرینش انسان از نطفه............................................................................................................. 270

1-3-4 همه انسان‌ها از نسل آدم هستند و آدم و حوا پدر و مادر نوع انسان‌اند.................................. 270

1-4 بررسی محتوائی آیات آفرینش......................................................................................................271

1-دسته اول..........................................................................................................................................271

1-1 شباهت آفرینش حضرت عیسی(ع) به آفرینش آدم از تراب.........................................................271

1-2 قدرت خداوند در آفرینش انسان از تراب.....................................................................................271

1-3 آفرینش انسان از تراب..................................................................................................................271

1-4 آفرینش انسان از ارض..................................................................................................................272

2-دسته دوم..........................................................................................................................................272

2-1 آفرینش انسان از طین....................................................................................................................272

2-2 آفرینش انسان از طین لازب..........................................................................................................272

2-3 آفرینش انسان از صلصال..............................................................................................................272

2-4 آفرینش انسان از حماء مسنون......................................................................................................272

3-دسته سوم.........................................................................................................................................272

3-1 آفرینش انسان از آب.....................................................................................................................272

3-2 آفرینش انسان از نطفه...................................................................................................................272

3-3 آفرینش انسان از ماء مهین.............................................................................................................272

3-4 آفرینش انسان از ماء دافق.............................................................................................................272

4-دسته چهارم......................................................................................................................................272

4-1 آفرینش حضرت آدم از خاک و نوع انسان از نطفه.......................................................................272

4-2 آفرینش انسان از خاک و نطفه......................................................................................................272

4-3 آفرینش انسان از خاک سپس از نطفه سپس از علقه سپس از مضغه و عظام................................272

4-4 آفرینش انسان از خاک سپس نطفه و سپس علقه..........................................................................272

4-5 آفرینش انسان از علقه...................................................................................................................273

5-دسته پنجم........................................................................................................................................273

5-1 آفرینش انسان توسط خداوند از نفس واحده................................................................................273

5-2 بازگشت نسل نوع انسان به آدم.....................................................................................................273

1-تفسیر دسته اول آیات.......................................................................................................................273

1-1 تفسیرشباهت آفرینش حضرت عیسی(ع) به آفرینش آدم از تراب................................................273

1-2 تفسیر قدرت خداوند در آفرینش انسان از تراب..........................................................................274

1-3 تفسیر آفرینش انسان از تراب........................................................................................................276

1-4 تفسیرآفرینش انسان از ارض.........................................................................................................276

1-4-1 معناى انشاء و استعمار در (هُوَ اَنشَاَءَکُم مِنَ الاَرضِ وَ استَعمَرکُم فیها).........................................277

1-4-2 ارتباط خالق و مخلوق و نفى استقلال از اسباب.......................................................................277

2-تفسیر دسته دوم آیات.......................................................................................................................279

2-1 تفسیرآفرینش انسان از طین...........................................................................................................279

2-1-1 مراد از انسان در (وَ لَقَد خَلَقنَا الِانسانَ مِن سُلالَةٍ مِن طینٍ) و(وَ بَدَاَء خَلَقَ الِانسانَ مِن طینٍ)..........280

2-1-2 وجه تسمیه انسان به بشر و بیان مبدأ آفرینش انسان................................................................281

2-2 تفسیر آفرینش انسان از حماء مسنون............................................................................................282

2-2-1 معناى (سَوَّیتُهُ) و (نَفَختُ فیهِ مِن رُوحِی) و بررسی رابطه بین روح و بدن.................................283

2-3 تفسیرآفرینش انسان از طین لازب.................................................................................................284

2-4 تفسیر آفرینش انسان از صلصال....................................................................................................285

3-تفسیر دسته سوم آیات......................................................................................................................285

3-1 تفسیر آفرینش انسان از آب...........................................................................................................285

3-1-1 تقریر برهانی بر توحید در ربوبیت و تدبیر...............................................................................286

3-2 تفسیر آفرینش انسان از نطفه.........................................................................................................287

3-3 تفسیر آفرینش انسان از ماء مهین..................................................................................................289

3-4 تفسیر آفرینش انسان از ماء دافق...................................................................................................290

4-تفسیر دسته چهارم آیات...................................................................................................................291

4-1 تفسیر آفرینش آدم از خاک و نوع انسان از نطفه...........................................................................291

4-2 تفسیر آفرینش انسان از خاک و نطفه............................................................................................291

4-3 تفسیر آفرینش انسان از خاک سپس نطفه و بعد علقه...................................................................292

4-4 تفسیر آفرینش انسان از خاک سپس از نطفه سپس از علقه سپس از مضغه و عظام......................293

4-5 تفسیر آفرینش انسان از علقه.........................................................................................................296

5-تفسیر دسته پنجم آیات.....................................................................................................................296

5-1 تفسیر آفرینش انسان توسط خداوند از نفس واحده......................................................................296

5-1-1 عمر صنف انسان و انسان‌هاى اولیه..........................................................................................299

5-1-2 منتهى شدن نسل حاضر به آدم و حوا و رد شبهات..................................................................300

5-1-3 آدم مذکور در آیات قرآنى آدم نوعى نیست.............................................................................301

5-1-4 انسان نوعى است مستقل، نه تحول‌یافته از نوعى دیگر............................................................302

5-1-5 مراد از انشاء بنى‌آدم از نفس واحده..........................................................................................303

5-2 تفسیر بازگشت نسل نوع انسان به آدم..........................................................................................306

6- ناسازگاری نظریه تکامل با آیات قرآنی...........................................................................................307

6-1 رد قاطع نظریه تکامل....................................................................................................................307

6-2 نقد................................................................................................................................................311

ب) نتیجه‌گیری......................................................................................................................................313

فصل نهم: نتیجه‌گیری...........................................................................................................................315

1-ابعاد تعارض توحید و تکامل............................................................................................................319

1-1 تقریر اول و پاسخ..........................................................................................................................319

1-1-1 نارسائی مفاهیم فلسفی غرب.....................................................................................................319

1-2 تقریر دوم و پاسخ............................................................................................................................320

1-2-1 حل تعارض محتوائی..................................................................................................................321

1-2-1-1 تفکیک وحی و فهم مفسران از آن..........................................................................................321

1-3 تقریر سوم و پاسخ...........................................................................................................................323

1-4 تقریر چهارم و پاسخ........................................................................................................................325

2- حل تعارض اخلاقی...........................................................................................................................325

فهرست منابع فارسی...........................................................................................................................326

فهرست منابع انگلیسی......................................................................................................................329

 

مقدمه

تعریف، بیان و طرح مسأله

می‌خواهیم به موضوعی بپردازیم که درچند سده اخیر به یکی از جنجالی‌ترین مسائل و مباحث کلامی و فلسفی در غرب مسیحی تبدیل شده است و آن، «رابطه علم و دین» با تمرکز بر «نظریه تکامل» است. به طور کلی، در مواجهه با کشمکش‌های دامنه‌دار میان دانشمندان و الهیدانان مسیحی، سه نظریه متفاوت درباره رابطه علم و دین به منصه ظهور رسید: 1) نظریه تعارض؛ 2) نظریه استقلال؛ و 3) نظریه مکملیت.

توجهی که در مسیحیت با ظهور و پیشرفت خیره‌کننده دانش تجربی پس از رنسانس و به ویژه عصر روشنگری به بعد به رابطه علم و دین مبذول شد، سرانجام حاصلی جز تصور عام و رایج مبنی بر ناسازگاری علم و دین نداشت. برخی فرضیه‌ها و نظریه‌های علمی با تعالیم اصحاب کلیسا و ظاهر کتاب مقدس سازگار نبود؛ بنابراین کارزاری سخت میان جامعه دینداران قشری کلیسا و علم‌گرایان متعصب درگرفت. نتایج آن هرچه بود، دست‌کم در قرون نخستین، به سود دین و دیانت تمام نشد؛ اقبال به دین جای خود را به رویگردانی و نفرت داد و در نتیجه، جامعه و علم سکولار و دنیا‌گرا سربرآورد. این درگیری هرچند به واقع، درگیری میان الهیات مسیحی و علم تجربی بود، لیکن به رویاروئی علم و دین شهرت یافت. اصحاب کلیسا و متولیان دین، از هیچ منع و آزار و تکفیری فروگذار نکردند و علم‌گرایان متعصب نیز با طعن و تمسخر کلیسا، به این امر پای فشردند که علم تجربی به عنوان مظهر عقل آدمی، پاسخ‌گوی همه نیازهای بشر است و به جز روش علمی-مشاهده و آزمون- راهی به کشف و شناخت حقایق نیست.

دو تحول مهم در کیهان‌شناسی و زیست‌شناسی در قرن هفدهم و نوزدهم پدید آمد که منازعاتی نیز درباره آن دو در میان متکلمان مسیحی و صاحب‌نظران درگرفت و نقش چشمگیری در تثبیت «نظریه تعارض علم و دین» داشت. تحول نخست، دفاع گالیله از «نظریه خورشید مرکزی» کوپرنیک و تلاش وی برای بسط این نظریه به عنوان توصیف یک واقعیت بود. رویداد دوم، بحث درباره «آفرینش و تکامل» بود که پس از انتشار کتاب «منشأ انواع»در میان عالمان دینی و دانشمندان درگرفت و به داغ‌ترین منازعات در این عرصه تبدیل شد. ظهور داروینیسم در عالم زیست‌شناختی، عالمان تجربی، فیلسوفان و الهیدانان را تحت تأثیر قرار داد. نظریه داروین الگوئی برای فهم طبیعت شد و الگوهای دیگری که در تعالیم کلیسا و احیاناً در کتاب‌های مقدس ارائه می‌گردید، به کنار رفت و به این ترتیب تعارضی جدید میان علم و دین در مغرب‌زمین به ‌‌وجود آمد. این تعارض صرفاً محدود به این نمی‌شد که اکتشافات جدید علمی، آموزه‌های کلیسا را باطل کرده است، بلکه با «تفسیر حکیمانه آفرینش»، «نظم و غایتمندی عالم»، «کرامت ذاتی انسان» و «اخلاق قدسی» نیز تعارض برانگیخت. مناقشه‌های اولیه‌ای که نظریه تکامل در ابعاد مختلف برانگیخت، موجب شد که متکلمان مغرب‌زمین در مقام یافتن برون‌‌شدی برآمده و به ارائه راه‌حل‌هائی در جهت اثبات یا ابطال این نظریه بپردازند.می‌توان مجموع دیدگاه‌های این حوزه را در گروه‌های ذیل جمع‌بندی نمود:

1) ردّ متعصّبانه نظریه تکامل و یکی دانستن آن با الحاد در میان پروتستان‌های محافظه‌کار و بنیاد‌گرایان آمریکایی؛

2) قبول محتاطانه به همراه تفاسیر مجتهدانه متون کتاب مقدس در میان پیروان مذهب کاتولیک رومی؛

3) قبول مشتاقانه همراه با جرح و تعدیل بنیانی عقاید دینی متخذ از کتاب مقدس با اعتقاد به الهی بودن جریان تکامل، در میان تجددطلبان کلیسا به عنوان نوعی از الهیات جدید طبیعی؛

4) پذیرش نظریه تکامل بدون جرح و تعدیل بنیانی عقاید دینی در میان پیروان لیبرالیسم کلامی.

واکنش متفکران معاصر در مغرب‌زمین نیز در سه دسته عمده و کلی قابل طبقه‌بندی است:

1) برخی نظریه تکامل را به طور قطعی رد کرده و معتقدند که این نظریه با باورهای مسیحی ناسازگار است؛

2) برخی نظریه تکامل را ناسازگار با تعالیم دینی مسیحیت نمی‌دانند و معتقدند که خداباوری سنتی بعضی از اشکال تکامل را تأیید می‌کند، اما آن شکلی را می‌پذیرد که به وسیله خدا راهنمایی و هماهنگ شده است.از مدافعان این دیدگاه می‌توان به پلانتینگا و مک‌گراث اشاره کرد.

3)برخی دیگر با احیاء داروینیسم در قالب علم ژنتیک، آن را به عنوان تنها نظریه آفرینش حیات پذیرفته و به واسطه آن به انکار وجود خدا در آفرینش عالم پرداخته‌ و روند جهان طبیعی را حاصل تصادف کور و بی‌هدف تلقی نموده‌اند. ریچارد داوکینز از این طریق به دفاع از آتئیسم ‌پرداخته‌ است.

محور رساله حاضر «تبیین نظریه تکامل از نظر داوکینز و نقد آن از دیدگاه پلانتینگا و علامه‌طباطبائی» است. مفاهیم اختصاصی «نظریه تکامل» داوکینز عبارتند از: 1)تکامل ژن‌محور:پیدایش، تغییر و تحولات حیات، حاصل ژن‌ها است؛ 2) ژن خودخواه: عاملهمانندسازیدرفرایندانتخابانباشتی است.ژن‌هاییمنتقلمی‌شوند کهپیامدشانبهطورضمنیباعثبقایشانهممی‌شود؛ 3) ژنوتیپ: به کل یا قسمتی از اطلاعات ژنتیکی یک فرد گفته می‌شود. این اصطلاح به ‌صورت محدودتر، در مورد مجموعه الل‌هایی به‌کار برده می‌شود که در یک یا چند مکان ژنی خاص حضور دارند؛ 4) فنوتیپ: خصوصیات قابل مشاهده یا صفاتِ ظاهر شده یک ارگانیسم است؛ مانند خصوصیات بیوشیمیایی یا فیزیولوژیکی. فنوتیپ از بیان ژن‌های یک ارگانیسم و همچنین تأثیر عوامل زیست‌محیطی و تعامل بین این‌ دو نتیجه می‌شود؛ 5) انتخاب طبیعی: فرایندی است که در طی نسل‌های پیاپی، سبب شیوع آن دسته از صفات ژنتیکی می‌شود که احتمال زنده ماندن و موفقیت زاد و ولد یک ارگانیسم را در یک جمعیت افزایش می‌دهند؛ و 6) میم خودخواه: به واحدهای فرهنگی تکاملی اطلاق می‌شود که شبیه ژن‌ها در محیط زیستی عمل می‌کنند. از نظر داوکینز، همانندسازی‌های خودخواهانه علاوه بر ژن‌ها، در فرهنگ‌های انسانی هم برابرهایی دارد.

گرچه بستر ظهور تعارض زیست‌شناسی با الهیات، بستر مسیحی بوده است، به تبع در جوامع اسلامی این سؤال را پیش کشیده است که «آیا یافته‌های دانشمندان زیست‌شناس با تعالیم دینی سازگار است یا خیر؟» کوشش برای یافتن پاسخ این مسأله، از ویژگی‌های عمده آثاری است که متفکرین مسلمان معاصر در دفاع از اندیشه دینی نوشته‌اند. کثرت و فراوانی آثاری که در مورد «نظریه تحول انواع» از دیدگاه قرآن مجید در سده اخیر نوشته شده است، نشان‌دهنده اهمیت این مسأله نزد مسلمانان است. سید جمال‌الدین اسدآبادی از اولین متفکران مسلمان است که با مسأله تعارض ظاهری علم و دین به طور جدی مواجه شده و مقاله مستقلی در این زمینه نگاشته است. از زمان وی تاکنون راه‌حل‌های متعددی در رفع تعارض نظریه داروین با اندیشه دینی ارائه شده و هر کدام از متفکران مسلمان، موضع خاصی در قبال این نظریه برگزیده‌اند:

1)نظریه‌ای که با اعتقاد به «سازگاری نظریه تکامل با آیات قرآنی»، با پذیرش هسته اصلی نظریه تکامل و با تفسیر آیات قرآنی بر وفق آن، تعارض ادعا شده را حل می‌کند. دکتر یدالله سحابی از قائلان به این دیدگاه است.

2) نظریه‌ای که مبتنی بر «ناسازگاری نظریه تکامل با آیات قرآنی» است. علامه‌طباطبائی با رد قطعی نظریه تکاملی معارض با آیات قرآنی، ناسازگاری را از میان برمی‌دارد. علامه‌جعفری، دکتر سیدحسین نصر و آیت‌الله جوادی آملی نیز از قائلان به این دیدگاه هستند. استاد مصباح یزدی نیز معتقد است که بر اساس استثناءپذیری علم می‌توان گفت در صورت اثبات احتمالی نظریه تکامل، آیات قرآنی توجیه و تفسیر نمی‌شوند، بلکه خلقت ثبوتی انسان، استثنائی در قانون آفرینش موجودات دانسته می‌شود. آیت‌الله مکارم شیرازی و آیت‌الله جعفر سبحانی معتقدند که در صورت قطعیت و صحت نظریه تکامل، از طریق تأویل‌پذیری آیات معارض، می‌توان مشکل را برطرف کرد.

3) نظریه‌ای که مبتنی بر «سازگاری نظریه تکامل با آیات قرآنی» است. از نظر آیت‌الله مشکینی، بر اساس ظهور آیات قرآنی - ونه نص آن‌ها -، هر دو نظریه - ثبوت و تحول انواع - قابل قبول می‌نماید[1]. استاد مطهری نیز بر اساس تفکیک زبانی علم و دین در زمینه آفرینش انسان، امکان رقابت و تعارض نظریه‌های علمی با آیات قرآنی را منتفی می‌دانند[2].

سؤالات تحقیق

1) در خصوص نحوه آفرینش حیات و تحولات آن چه دیدگاه‌هائی وجود دارد؟

2) دیدگاه داوکینز در مورد آفرینش چیست؟

3) تبعات و پیامدهای نظریه تکامل ژن‌محور در حوزه وجود خدا و دین چیست؟

4) آیا امکان رفع تعارضات حاصل از این نظریه وجود دارد؟

5) نظریه تکامل را می‌توان پذیرفت یا نظریه ثبات انواع را؟

فرضیات تحقیق

1) نظریه «ثبات انواع» و نظریه «تحول انواع» دو دیدگاه رایج در مورد نحوه پیدایش حیات و تحولات آن هستند.

2) داوکینز نحوه آفرینش حیات را در نظریه «تکامل ژن‌محور» تبیین می‌کند.

3) نظریه تکامل ژن‌محور، چهار تعارض در حوزه دین برانگیخته است: رد آفرینش ثبوتی ادیان، رد غایت‌مندی عالم، رد انسان‌شناسی دینی و اخلاق قدسی.

4) با ارائه تصویری درست از فاعلیت الهی در عالم و برخی اصول فلسفه اسلامی، می‌توان تعارضات حاصل از دیدگاه داروین و داوکینز را حل کرد.

5) در مورد نحوه پیدایش و تحول حیات، نظریه ثبات انواع و نظریه تحول انواع هنوز ابطال نشده‌اند. باید تأکید کرد که بر اساس نظریه تکامل، فهم علل و مکانیسم‌های طبیعت، ما را از علت‌های فراطبیعی بی‌نیاز نمی‌کند و حتی می‌تواند اصل جهت‌داری عالم و هدایت عمومی موجودات را به گونه‌ای مطلوب‌تر تبیین کند.

اهداف، پیشینه و ضرورت تحقیق

در زمینه «تبیین نظریه تکامل از دیدگاه داوکینز و نقد آن»، تاکنون کتاب، رساله یا اثر پژوهشی مستقلی تدوین نشده است؛ اما در حوزه فلسفه دین در موضوع علم و دین با تمرکز بر آتئیسم و در حوزه فلسفه علم و فلسفه زیست‌شناسی با تمرکز بر نظریه تکامل داروین، آثاری تقریر گردیده که به اهم آن‌ها اشاره می‌کنیم:

آلوین پلانتینگا^[3]، فیلسوف و معرفت‌شناس آمریکائی، مدافع «سازگارگرائی تکامل داروینی و اعتقاد به خدا» و «ناسازگارگرائی تکامل داروینی و طبیعت‌گرائی» است. وی به نقد داروینیسم در ارتباط با کتاب مقدس، نقد نگاه داوکینز به مسأله خدا، طبیعت‌گرائی، تصادف و جهش می‌پردازد. از جمله اهم آثار وی در این زمینه عبارت‌اند از:

Plantinga, Alvin. (2007). The Dawkins Confusion.

¾¾. (1996). Darwin, Mind and Meaning.

¾¾. (September 1991). When Faith and Reason Clash:Evolution and the Bible. University of NotreDame.

آلیستر مک‌گراث^[4]، استاد الهیات تاریخی دانشگاه آکسفورد، از «سازگارگرائی تکامل داروینی و اعتقاد به خدا» دفاع می‌کند. وی از منتقدان سرسخت داوکینز است که تفکر وی را در حوزه وجود خدا، دین مسیحیت و آتئیسم نقد می‌کند. از جمله آثار وی در این زمینه عبارتند از:

McGrath, A. (2007). The Dawkins Delusion: Atheist Fundamentalism and the Denial of the Divine: London. IVP Book.

¾¾. (2010). Religion and Science. an Introduction: a New Introduction.

¾ ¾.(2004.) Dawkins God: Genes, Memes, and the Meaning of Life. A critique of scientist Richard Dawkins attitude towards religion. Oxford: Blackwell.

¾ ¾.(2011).Why God Wont Go Away: Engaging with the New Atheism. Oxford: Blackwell.

¾ ¾.(2009) .Darwinism and the Divine: Evolutionary Thought and Natural Theology.(Oxford: Blackwell-Wiley, 2011). The 2009 Hulsean Lectures at the University of Cambridge.

¾ ¾ . (2004).The Twilight of Atheism:The Rise and Fall of Disbelief in the Modern World. The Galillee Book.

¾ ¾.(2003) . Has Science Killed God?Reply To Dawkins.Faraday Institute Press.

ریچارد سوئین‌برن^[5]، استاد فلسفه دین در دانشگاه اکسفورد است. وی درکتاب«There A God?Is»که یکی از مهم‌ترین آثارش به شمار می‌آید و توسط آقای محمد جاودان با عنوان «آیا خدایی هست؟» به فارسی ترجمه شده است، به دنبال پایه‌گذاری مجدد الهیات طبیعی با تدارک حساب احتمالات، از ویژگی‌های عمومی جهان به وجود خدا استدلال می‌کند. وی همچنین با استناد به دانشمندان معاصر هچون هاوکینگ و داوکینز، از درون نظریه تکامل داروینی (و کتاب «ساعت‌ساز نابینا»ی داوکینز)،وجود خداوند و نظم حاکم بر جهان را تبیین می‌کند. اهمّ آثار وی در این خصوص به شرحی است که در ادامه می‌آید:

Swinburne, Richard. (2012). Response to Richard Dawkins. Comments On my writing in his book the God Delusion, Retrieved from : Http: /en. Wikipedia. org/ wiki/ ultimate Boeing 747 gambit,4 April 2001.

¾ ¾. (1996/2010). Is There A God? Oxford University Press. 2 ed.

سوئین‌برن، ریچارد. (1381). آیا خدائی هست؟ ترجمه محمد جاودان. قم: انتشارات دانشگاه مفید.این فهرست حاصل مشابه یابی هوشمند عنوان مقاله پیش رو در مقایسه با عناوین سایر مقالات پایگاه است. توضیحات بیشتر...

کیث وارد^[6]، از چهره‌هاى برجسته در الهیات جدید است که هم‌اکنون استاد الهیات و علوم دینى و مدیر گروه الهیات در دانشگاه آکسفورد است. وی در یکی از مهم‌ترین کتاب‌هایش با عنوان «خدا، صدفه و ضرورت»، به بررسی انتقادی دیدگاه داوکینز در مورد انتخاب انباشتی، تصادف و وجود خدا پرداخته است:

Ward, Keith .(1996).God, Chance and Necessity. Oxford :Oneworld.

ویلیام دمبسکی^[7]، فیلسوف و متأله آمریکائی و مبدع نظریه «پیچیدگی تشخّص‌یافته»، به دفاع از «خداباوری و سازگاری آن با پیچیدگی‌های طبیعت تکامل» ‌پرداخته است:

Dembski, William. (2001). Sign OF Intelligence: A Primer on The Discernment of Intelligent Design. In Sign Of Intelligence , Undrestanding Intelligent Design, edited by William A. Dembski and James M. Kushiner. pp: 171- 193. The United States: Brazos Press.

پیتر وان اینواگن^[8]، فیلسوف تحلیلی و متافیزیکدان معروف آمریکائی، مدافع نظریه «سازگارگرائی تکامل و خداباوری» است که در عین حال در اصل صحت نظریه تکامل داروینی، تردیدهائی را مطرح ساخته است:

Inwagen, Petter Van. (2005). The Compatibility of Darwinian and Design in Manson, Neil A.ed. God and Design. London and NewYork: Rotledge.

دنیل دنت^[9]، از دیگر فلاسفه مشهور آمریکائی و از مدافعان آتئیسم و «ناسازگاری تکامل داروینی با وجود خدا» است:

Dannett, Daniel C. . (2006)Breaking the spell.New Yourk:penguin Group.

¾ ¾. (2007). Atheism and Evolution,in Michael Martin, ed. The Companion of Atheism. PP:135-148.Cambridge University Press.

مایکل روس^[10]، فیلسوفِ زیست‌شناسیِ بریتانیائی در دانشگاه ایالتی فلوریدا است که به خاطر کارهایش در زمینه مناقشه بین نظریه تکامل و آفرینش‌گرائی و نیز در زمینه تعیین حدود علم مشهور شده است. وی خود را آتئیست می‌‌داند، ولی‌ معتقد است که نظریه تکامل با ایمان مسیحی می‌‌تواند سازگاری داشته باشد.

Ruse, Michael.(2001). Methodological Naturalism under Attack, in Pennock, Robert T.(ed).Intelligent Design Creationism and its Critics Philosophical, Theological and Scientific perspectives (Cambridge: The MIT press(.

¾¾. .(2008)Evolution and Religion: a Dialogue; (New Yourk Rowman and Littlefield).

¾¾. .(2005)Modern Biologist and argument from Design. In Manson , Nail A. ed. PP:307-328. God And Design. London And NewYork: Rotledge.

¾¾. (1975). Darwin Debt To Philosophy: An Examination the Influence Of The Philosophical Ideas of Jhon. F. W. Herschel and William Whewell On The Developmen Darwin Theory Of Evoltion . Studies In History and Philosophy of Science. PP: 615-687.

کریستوفر اریک هیچنز^[11]،نویسنده، منتقد و روزنامه‌نگار انگلیسی- آمریکایی و از صاحب‌نظران مکتب آتئیسم بود. او معتقد بود که موضوع خدا یا یک وجود برتر، اعتقادی تمامیت‌خواهانه و ویران‌گر آزادی‌های فردی است. او باور داشت که آزادی بیان و یافته‌های علمی باید جایگزین دین به عنوان تشریح‌کننده اخلاق و تمدن بشری گردند. در کتاب مشهور وی با عنوان «خداوند بزرگ‌مرتبه نیست: چگونه دین و مذهب همه چیز را مسموم می‌کند؟^[12]»، به موضوع آتئیسم و ریشه و ماهیت دین پرداخته شده ‌است.

Hitchens, Christopher Eric.(2007(.God is not Great:How Religion Poisons Everything, Twelve/Hachette Book Group USA/Warner Books, ISBN 0-446-57980-7 / Published in the UK.

سم هریس^[13]، نویسنده آمریکایی و از هواداران شکاکیت علمی و آتئیسم است. در سال ۲۰۰۵ کتاب «پایان ایمان» او منتشر شد. از نظر وی تمام باورهای ما، به جز آن‌هایی که ریشه در تعصبات مذهبی دارند، بر پایه شواهد و مدارک مبتنی بر تجربه هستند. کتاب «نامه‌ای به ملت مسیحی» در سال ۲۰۰۶، پاسخ دفاعی وی به منتقدان اولین کتابش محسوب می‌شود.

Harris, Sam. (2005). The End Of Faith: Religion,Terror,and The Future of Reason. NewYork: London. ww. Norton and Company.

¾ ¾. . (2006)Letter to a Christian Nation. United States; Random House Press.

 

اهم تقریرات دیگری که در زمینه داروینیسم و آتئیسم نوشته شده‌اند، به شرح ذیل هستند:

 

[1]در دیدگاه شماره 1، با پذیرش «سازگاری نظریه تکامل با آیات قرآنی»، آیات قرآنی طبق نظریه تکامل تفسیر می‌گردند. اما آیت‌الله مشکینی در دیدگاه شماره 2، با وجود پذیرش «سازگاری نظریه تکامل با آیات قرآنی»، معتقدند که از آیات مذکور می‌توان هم تحول و هم ثبات انواع را نتیجه گرفت.

[2]استاد مطهری با اعتقاد به «سازگاری نظریه تکامل با آیات قرآنی» و جمع «توحید و تکامل»، معتقدند که آیات مذکور نسبت به هر دو نظریه تحول و ثبات انواع، ساکت هستند و خلقت انسان در قرآن امری سمبولیک است.

[3] Alvin Plantinga (1932- )

[4] Alister Mc Grath (1951- )

[5] Richard Swinburne (1934- )

[6] KeithWard (1938- )

[7] William A. Dembski (1960- )

[8] Peter Van Inwagen (1942- )

[9] Danial F C. Dannet (1942- )

[10] Michael Ruse(1940- )

[11]Christopher Eric Hitchens (1949-2011)

[13] Sam Harris (1967- )

دریافت فایل

---

جهت کپی مطلب از ctrl+A استفاده نمایید نماید