وجود یا عدم ضمان معاوضی در فسخ، اقاله و در دوران حق حبس
مقدمه
1.تبیین موضوع
انسان طبعاً موجودی مدّ است. به اعتبار
همین خصیصه ذاتی، همواره انسان گرایش به حیات اجتماعی دارد و مبنای این
تمایل به زندگی اجتماعی نیازمندیهای متنوع مادی، معنوی و عاطفی اوست.
حوائج و ضروریاتی که با گذشت زمان و تعدد و تکثر نفوس، بر دامنه آن افزوده
میشود تا جائی است که جوامع انسانی و افراد متشکله آن را به مثابه اعضا و
جوارح یک ارگانیسم زندهی واحد به تشریک مساعی و تبادل و تعامل وا داشته
است. از جمله این مسائل در بعد اقتصادی، قرارداد وعقد مالی است. انسان از
گذشته دور با این وسیله آشنا بوده منتهی بدواً به صورت ساده و مآلاً، خاصه
در دهههای اخیر به شکل پیشرفته و پیچیده.
از روزگاران قدیم که روابط مالى بین
انسانها شکل گرفت و از همان ابتدا که آنها مبادله کالا به کالا یا به قولى
پایاپاى و معاوضه مىکردند مسائل حقوقى این روابط و موارد پیشبینى نشده
مانند تلف و یا عدم اجراى تعهدات و یا بر هم زدن معاملات به میان آمد و
داراى اهمیت شد. کم کم این حقوق شکل مدوّنى به خود گرفت و قانونمند شد و در
طول تاریخ دانشمندان این علم و فقها سعى در اصولىتر شدن و به حق نزدیکتر
شدن و گاهى به روزآورى قوانین نمودهاند تا اکنون که هر روز مسائل جدیدى
در جامعه بدلیل مدرنیته شدن زندگى بشر پیش مىآید از قبیل معاملات
کامپیوترى و از راه دور و بینالمللى و... چون جهان به سمت تبدیل شدن به یک
دهکدهی جهانی پیش میرود هر روز باید دانشجویان و اساتید محترم در کنکاش
بیشتر قوانین بکوشند تا مسائل حل نشده و یا دور از انصاف و حق، کمتر پدیدار
شود.
در حقوق ایران به مصادیقی اشاره میشود که
بر طبق آنها مالکیت اشخاص حاصل میشود(م140ق.م) اما موردى که آن را
صراحتاً ذیل عنوان ضمان معاوضی بیان کرده باشد به چشم نمىخورد اما در فقه
اسلامى موارد بسیارى تحت این عنوان مطرح شده است و مىدانیم که این عنوان،
یک عنوان عام و بسیار گسترده است که مىتوان با تطبیق دادن شرایط وجودى و
عناصر آن بر نهادهاى حقوقى مختلف از قبیل فسخ، اقاله و... پی به وجود یا
عدم آن در این نهادها برد. در این مبحث سعى کردهام ابتدا ضمن تعاریف
جداگانه از مفاهیم موضوع پایاننامه به شرایط پیدایش ضمان معاوضى و وجود یا
عدم آن در نهادهاى حقوقى فسخ، اقاله و حبس بپردازم.
2. اهمیت و ضرورت بحث
میدانیم که پس از وقوع هر معامله علیرغم
وجود قواعدی مثل اصالۀاللزوم و اصالۀالصحۀ که موجب پایبندی طرفین به
معامله میشود مسائلی پیشبینی نشده برای طرفین یا عوضین پیش میآید که
موجب برهم خوردن معامله میگردد مسائلی مثل اتلاف و عیب ونقص مورد معامله
و... که موجب فسخ، اقاله و ابطال میشود. طبعاً پس از برهم خوردن معامله
باید قواعدی باشد که جبران خسارت طرفین را بنماید. به همین لحاظ این تحقیق
میتواند کارگشای اختلافات موجود بین طرفین در چنین مواقعی باشد.
مقدمه. 1
1.تبیین موضوع. 1
2. اهمیت و ضرورت بحث... 2
3. سؤالهای تحقیق.. 3
4. فرضیههای تحقیق.. 3
5. پیشینه تحقیق.. 3
6. اهداف تحقیق و کاربردها4
7. روش تحقیق.. 4
فصل اول:
کلیات واژهشناسى
تعریف ضمان معاوضى.. 6
تعریف فسخ.. 10
1. معنی لغوی.. 10
2. معنی اصطلاحی.. 10
تعریف اقاله. 13
1. معنی لغوی.. 13
2. معنی اصطلاحی.. 13
تعریف حق حبس.... 14
1.معنی لغوی.. 14
2. معنی اصطلاحی.. 15
تعریف قبض.... 17
1. معنی لغوی.. 17
2. معنی اصطلاحی.. 17
فصل دوم:
ضمان معاوضی در فسخ
مقدمه. 20
مبحث اول:تلف قبل از قبض.... 22
اثر إتلاف در عقد بیع. 26
مبحث دوم:تلف بعد از قبض و در زمان خیار. 28
شرایط لازم براى اجراى شق دوم ماده 453 ق.م. ایران. 31
1. خیار مجلس.... 33
2. خیار حیوان. 33
3. خیار شرط.. 34
مبانى فقهى ضمان مندرج در شق دوم م 453 ق.م:38
تعارض دو قاعده. 41
مبحث سوم:تلف پس از فسخ.. 47
مقدمه. 47
عدم ضمان در تلف مورد عقد پس از فسخ.. 47
مسئولیت متصرف... 52
اتلاف... 55
فصل سوم:
ضمان معاوضی در اقاله
مبحث اول: ضمان معاوضی.. 58
مقدمه. 58
مختصرى راجع به اقاله. 58
اقاله از منظر فقها60
ضمان معاوضی در اقاله. 62
ضمان معاوضى در اقاله از منظر فقها62
ضمان معاوضى شخص ثالث در اقاله. 66
تلف عین قبل از اقاله و بعد از عقد از منظر قانون. 67
تلف عین بعد از اقاله. 69
تأثیر اقاله در عقود تملیکى و عهدى.. 70
الف) اقاله عقد عهدى پیش از اجراى تعهد. 72
ب) اقاله عقد عهدى پس از اجراى تعهد. 72
وظیفه دفاتر اسناد رسمی در صورت تلف عین در اقاله. 74
مبحث دوم:ضمان معاوضی در دوران حق حبس.... 76
مقدمه. 76
حق حبس در قوانین ایران. 77
سقوط حق حبس در بیع. 79
سقوط حق حبس.... 79
الف) تسلیم.. 79
ب) تلف عین محبوسه. 82
ج) اراده صاحب حق.. 83
عدم لزوم استناد به حق حبس.... 83
آثار حق حبس.... 84
1.فقدان مسئولیت حبسکننده نسبت به خسارات ناشی از حبس مورد معامله. 84
2. مسئولیت طرف مقابل دارنده حق حبس نسبت به هزینه نگهدارى مورد حق حبس.... 85
3. بقاى عقد با تلف مبیع پیش از تسلیم.. 85
4. امانى بودن ید اعمالکننده حق حبس.... 87
ضمان معاوضى در دوران حق حبس در بیع. 88
نقص و تلف وارده به محبوس... 94
حق حبس و اقاله. 95
نمونهاى از ضمان معاوضى در حبس.... 97
نتیجهگیری.. 101
فهرست منابع و مآخذ. 108
الف: منابع فارسی.. 108
ب: منابع عربی.. 109
ج: مقالات... 112
د: پایاننامهها112