بررسی تطبیقی مبنا گرایی برتراند راسل وعلامه طباطبایی WORD

بررسی تطبیقی مبنا گرایی برتراند راسل وعلامه طباطبایی WORD

چکیده

الف. موضوع و طرح مسئله (اهمیت موضوع و هدف):

این رساله، پژوهشی است تطبیقی که به بررسی رویکرد مبناگرایی در معرفت­شناسی برتراند راسل و علّامه طباطبائی می­پردازد. هدف این پژوهش، تبیین رویکرد مبناگرایی و نقش مبنایی آن در ساختار معرفت بوده که از این حیث، به اثبات مبناگرایی برتراند راسل و علّامه طباطبائی می­پردازد.

ب. مبانی نظری شامل مرور مختصری ازمنابع، چارچوب نظری و پرسشها و فرضیه­ها:

مهم­ّترین منابع این رساله، عبارتند از: کتب معرفت­شناسی برتراند راسل و علّامه طباطبائی.

فرضیّه اصلی این رساله، عبارت است از: اثبات کارآمدی مبناگرایی علّامه طباطبائی در تبیین ساختار معرفت.

پ. روش تحقیق شامل تعریف مفاهیم، روش تحقیق، جامعۀ مورد تحقیق، نمونه­گیری و روشهای نمونه­گیری، ابزار اندازه­گیری، نحوۀ اجرای آن، شیوۀ گردآوری و تجزیه و تحلیل داده­ها:

روش تحقیق در این رساله، کتابخانه­ای است.

ت. یافته­های تحقیق:

1. مبناگرایی، رویکردی است توجیه­نگر که به توجیه باورهای استنتاجی می­پردازد.

2. برتراند راسل و علّامه طباطبائی در معرفت­شناسی خود، به عنوان فلاسفه­ای مبناگرا به شمار می­روند.

ث. نتیجه­گیری و پیشنهادات:

مهم­ّترین نتیجه­ای که از این پژوهش تطبیقی استنباط می­شود، این است که برتراند راسل در مبناگرایی خود، بدیهی بودن باورهای پایه را به معنای خطاناپذیری این باورها نمی­داند، بلکه باورهای خطاپذیر را نیز، به عنوان باورهای پایه می­پذیرد؛ این درحالی است که علّامه طباطبائی، به مسئله­ی خطاناپذیری بدیهیّات اوّلیّه و یقینی بودن باورهای پایه توجّه خاصّی دارد؛ از این­حیث، می­توان کارآمدی مبناگرایی علّامه طباطبائی را در توجیه ساختارمعرفت، استنباط نمود.

چکیده

مبناگرایی،رویکردی است توجیه­نگرکه بهتوجیه و تبیین ساختار معرفت می­پردازد.

رویکرد مبناگراییدرمقایسه با دیگر دیدگاه­های توجیه­نگر، دارای موقعیّت ممتازی است که دلیل آن، به ساختارمبنایی این رویکرد در ارجاع باورهای استنتاجی به باورهای پایه، برمی­گردد.

راسل، درقلمروی امور تجربی، مبناگرایی خود راارائه می­دهد.وی در این­زمینه، با تأکیدبر استدلال­های استقرائی، خطاناپذیری باورهای بدیهی را نادیده می­گیرد. این امر سبب می­شود تا معرفت­شناسی وی نتواند براساس مبانی یقینی و خطاناپذیر استوار گردد.

علّامه طباطبائیبا ارجاعنظریّاتبهبدیهیّات و با تأکید بر برهان قیاسی،رویکردی مبناگرایانه بنا می­نهد.تنوع مبانی بدیهیدرتوجیه تصدیقات نظری، تأکید بر ضّرورت و خطاناپذیری اوّلیّات، ارجاع تمامی تصدیقات (نظری و بدیهی)، به اصل امتناع تناقض،ازجمله مواردی استکه علاوه برتحکیم معرفت­شناسی علّامه طباطبائی براساس مبانی یقینی و خطاناپذیر، کارآمدیمبناگرایی وی را درتوجیه و تبیین ساختارمعرفت، آشکار می­سازد.

کلیدواژه­ها:رویکرد مبناگرایی،باورهای پایه (تصدیقات بدیهی)، باورهای استنتاجی (تصدیقات نظری)، علّامه طباطبائی، برتراند راسل،امر واقع،اصل امتناع تناقض، معرفت­شناسی.

 فهرست

چکیده ................................................................................................................................................1

فصل اوّل: کلیات بحث........................................................................................................................8

1-1- بیان مسئله.......................................................................................................................................9

1-1-1- فرضیّات رساله...................................................................................................................13

1-1-1-1- فرضیّه­ی اصلی رساله.....................................................................................................13

1-1-1-2- فرضیّات کمکی رساله....................................................................................................13

1-1-2- اهمیّت و جایگاه موضوع.......................................................................................................13

1-1-3- اهداف پژوهش......................................................................................................................14

1-1-4- ساختار منطقی رساله.............................................................................................................14

فصل دوّم: درآمدی بر معرفت­شناسی و بررسی موانع موجود............................................................. 16

2-1- تمهید.............................................................................................................................................17

2-2- تعریف معرفت­شناسی.........................................................................................................................18

2-2-1- معرفت گزاره­ای..............................................................................................................................19

2-2-2- مؤلفه­های اصلی معرفت­شناسی.......................................................................................................19

2-2-2-1- باور و تعریف آن............................................................................................................20

2-2-2-1-1- اقسام باور..............................................................................................................................21

2-2-2-1-1-1- باورهای پایه................................................................................................................21

2-2-2-1-1-2- باورهای غیرپایه................................................................................................................23

2-2-2-2- صدق.........................................................................................................................................24

2-2-2-3- توجیه.............................................................................................................................25

2-2-2-3-1- توجیه انسجام­گرا.......................................................................................................26

2-2-2-3-1-1- نقد و بررسی........................................................................................................27

2-2-2-3-2- توجیه مبناگرا.............................................................................................................27

2-2-3- معرفت­شناسی غربی.................................................................................................................28

2-2-4- معرفت­شناسی اسلامی..............................................................................................................32

2-3- موانع موجوددر معرفت­شناسی....................................................................................................33

2-3-1- شکّاکیّت و تقابل آن با مبناگرایی..............................................................................................34

2-3-2- تسلسل­ معرفتی.........................................................................................................................37

2-4- خلاصه­ی فصل............................................................................................................................39

فصل سوّم: رویکرد مبناگرایی.............................................................................................................41

3-1- تمهید..........................................................................................................................................42

3-2- تعریف مبناگرایی.........................................................................................................................44

3-3- مبناگرایی: رویکردی توجیه­نگر...................................................................................................45

3-4- اقسام مبناگرایی............................................................................................................................46

3-5- اهداف مبناگرایی..........................................................................................................................47

3-6- سیر تاریخی مبناگرایی و مراحل تکوّن آن در معرفت­شناسی غربی.............................................47

3-5-1- مبناگرایی و راسیونالیسم...........................................................................................................50

3-5-1-1- راسیونالیسم ارسطویی................................................................................................................51

3-5-1-2- راسیونالیسم دکارتی...................................................................................................................51

3-5-2- مبناگرایی و اِمپریسم.................................................................................................................53

3-6-پیشینه­ی مبناگرایی در معرفت­شناسی اسلامی.......................................................................................55

3-7- بدیل­های معرفتی مبناگرایی.................................................................................................................56

3-7-1- توجیه مبتنی بر انسجام.............................................................................................................57

3-7-1-1- نقد و بررسی..................................................................................................................59

3-7-2- نامتناهی­گرایی.................................................................................................................................60

3-7-2-1- نقد و بررسی..............................................................................................................................61

3-7-3- شکّاکیّت افراطی.......................................................................................................................61

3-7-3-1- نقد و بررسی..............................................................................................................................62

3-8- خلاصه­ی فصل............................................................................................................................64

فصل چهارم: مبناگرایی برتراند راسل..................................................................................................67

4-1- راسل و آثار علمی...............................................................................................................................68

4-2-تحوّلات فکری راسل...........................................................................................................................71

4-3- علم و مسئله­ی شناخت.......................................................................................................................76

4-3-1- نمودار علم و مسئله­ی شناخت.......................................................................................................81

4-3-2- سلسله مراتب معرفت..............................................................................................................82

4-3-3- بدیهیّات...................................................................................................................................84

4-3-3-1- اصل امتناع تناقض..........................................................................................................88

4-3-3-1-1- نقد و بررسی ...........................................................................................................90

4-3-4-گزاره/ باور/ صدق و کذب/ حکم....................................................................................................92

4-3-5-مکانیزم خطا در معرفت­شناسی راسل...........................................................................................100

4-3-6-مفهوم "امر واقع" و اقسام آن.......................................................................................................102

4-3-6-1- امور واقع اتمی............................................................................................................ 104

4-3-6-2- امور واقع مولکولی...................................................................................................................105

4-3-6-3- امور واقع از راه آشنایی................................................................................................105

4-3-6-4- امور واقع مربوط به حافظه......................................................................................................107

4-3-6-5- امور واقع از راه درون­نگری.....................................................................................................108

4-3-6-5-1- نقد و بررسی..........................................................................................................109

4-3-6-6- امور واقع سلبی....................................................................................................................109

4-4-تجربه­گرایی راسل..........................................................................................................................110

4-5- راسل و مبناگرایی..............................................................................................................................114

4-5-1- ادلّه­ و قراین بر مبناگرا بودن راسل...............................................................................................117

4-6- خلاصه فصل.....................................................................................................................................119

فصل پنجم: مبناگرایی علّامه طباطبائی...............................................................................................122

5-1- علّامه طباطبائی و آثار فلسفی............................................................................................................123

5-2- علم و مسئله­ی شناخت.............................................................................................................124

5-2-1-سلسله مراتب معرفت....................................................................................................................127

5-2-2-بدیهیّات..................................................................................................................................128

5-2-2-1- اقسام بدیهیّات..............................................................................................................129

5-2-2-2- بدیهیّات اوّلیّه و شکّ­ناپذیری آن­ها.......................................................................................130

5-2-2-3- اصل امتناع تناقض، به ­عنوان اصلی حاکم بر تفکر...................................................................133

5-2-2-4- تصدیقات بدیهی و نحوه­ی ارتباط آن­ها با اصل امتناع تناقض...............................................134

5-2-2-5- تصدیقات نظری و نحوه­ی ارتباط آن­ها با تصدیقات بدیهی....................................................135

5-2-2-5-1- تسلسل­ناپذیری تصدیقات نظری.....................................................................................137

5-2-3-تصدیق/ حکم/ قضیّه/ باور........................................................................................................139

5-3- مکانیزم خطا در معرفت­شناسی علّامه طباطبائی................................................................................144

5-4- علّامه طباطبائی، فیلسوفی رئالیسم.....................................................................................................146

5-5- علّامه طباطبائی فیلسوفی مبناگرا........................................................................................................148

5-5-1- ادلّه­ی منطقی و موجّه در اثبات مبناگرا بودن علّامه طباطبائی........................................................152

5-6- خلاصه­ی فصل.................................................................................................................................153

فصل هفتم: نتیجه­گیری.....................................................................................................................155

منابع................................................................................................................................................162

منابع فارسی و عربی........................................................................................................................162

منابع انگلیسی...................................................................................................................................166

چکیده انگلیسی................................................................................................................................170

 اصل اوّل

کلیّات بحث

  

1- 1- بیان مسئله

مبناگرایی، دیدگاهی است درباب ساختارمعرفت، که از این­حیث،به توجیه باورهای استنتاجیمی­پردازد.

براین اساس، «مبناگرایی، نگرشی استدرباب ساختار توجیهِ شناخت.»(Fumerton, 2005,p 284). که با ارجاع باورهای استنتاجی به باورهای پایه، ساختارمعرفت را توجیه می­نماید.

بنابر اهمیّتِ این رویکرد درتبیین مسئله­ی شناخت، بسیاری از معرفت­شناسان، این دیدگاه توجیه­نگر را پذیرفته­اند؛ چنان­که، با مطالعه­ی سیر تاریخ معرفت­شناسی، می­توان به این نتیجه مؤول شد که اکثر معرفت­شناسان نیز،مبناگرا بوده­اند.

با این­وصف، معرفت­شناسان مذکور، نه تنها خود را مبناگرا نمی­خواندند بلکه تا دوران اخیر نیز، به این رویکرد توجیه­نگر اشاره­ای نداشته­اند. براین اساس، استناد مبناگرا بودن به این معرفت­شناسان، چیزی است که از نحوه­ی تفکر مبناگرایانه­ی آنان استنباط می­گردد. نمونه­ی­بارز این امر، راسل و علّامه طباطبائی است که هریک از آنان، علی­رغم اذعان به تئوری مطابقت، هیچ وقت خود را به عنوان یک فیلسوف مبناگرا معرّفی نکرده­اند.

باتوجّه به این موارد می­توان تصریح نمود که مبناگرایی، رویکردی جدید و مربوط به قرن بیستم نیست، بلکه سابقه­ی آن، به قدمت طولانی تئوری مطابقت برمی­گردد.[1]

نکته­ای که دراینجا باید متذکّر شویم این است که، اکثر مبناگرایان دراثبات باورهای مبنایی خود، از برهان نفی تسلسل استفاده کرده­اند؛ چنان­که،ارسطو دراین­زمینه، ، معتقد است که «به طورکلی ممکن نیست برای همۀ چیزها برهانی یافت شود وگرنه جریانی تا بی­نهایت کشیده­می­شود که دیگر برهان­پذیر نیست» ( ارسطو، 1377، ص 98).

راسل، غالباً درحوزه­ی تجربه­گرایی،به­عنوان فیلسوفی مبناگرا محسوب می­شود.به این­معنا که وی، حسیّات را به عنوان مأخذ باورهای حسّی و بدیهی لحاظ می­کند و از این حیث، به توجیه باورهای استنتاجی می­پردازد.

راسل، درمعرفت­شناسی خود، به مفهوم سلسله­مراتب معرفت، توجّه خاصّی دارد و درتمام دوره­ها، آن را به عنوان مفهومی­کانونی لحاظ می­کند. به نظر وی، «وظیفه­ی اصلی معرفت­شناس مرتب­کردن معلوماتی ادعایی در سلسله­مراتب معرفت است.معرفت با باورهای پایه آغاز شود.»(Chisholm, 1989,p421).

ویژگی خاصّ تفکرراسل، این است که وی، هموارهمواضع معرفتی خود را تعدیل می­سازد. با این­وصف، می­توان این تحوّلات را طی سه­دوره­ی مجزا، مشخّص نمود.

دوره­ی اوّل: مربوط به سال­های قبل از 1912، است. راسل در این­دوره، علی­رغم تأثیرپذیری از ایدئالیسم، به مخالفت جدّی با آن می­پردازد. طرح "نظریّه­ی آشنایی"، مربوط به سال­های پایانی این­دوره است که راسل مبناگرایی خود را در عرصه­ی امور تجربی، ارائه می­دهد.

دوره­ی دوّم: مربوط به سال­های بین 1912، تا1919، است. راسل در این­دوره، با مطرح کردن نسبت­های چندگانه درکتاب "نظریّه­ی شناخت"، با انتقاد شدید ویتگنشتاین مواجه می­­شود. اینمسئله تا مدّت­ها ذهن وی را به خود مشغول نمود و سبب شد تا سرانجام از اتمام این کتاب، دست بکشد.

دوره­ی سوّم: مربوط به سال­های بعد از 1919، است. راسل دراین­زمان، پس از بررسی تئوری­های صدق،[2] به تئوری مطابقت روی می­آورد.

نکته­ای که در اینجا باید به آن تصریح نماییم، این است که نظریّه­ی "شناخت از راه آشنایی"،[3] مهمّ­ترین قرینه­ای است که به صراحت، مبناگرا بودن راسل را نشان می­دهد. البته وی، بعدها با گسترش بخشیدن این نوع از شناخت، «"شناخت از راه درون­نگری" و "شناخت مربوط به حافظه و امورگذشته"را نیز جزء "شناخت از راه آشنایی"ذکر نمود.

[1]- البته، این امر به معنای پذیرش تلازم بین رویکرد مبناگرایی و تئوری مطابقت نیست.

[2]-عمل­گرایی و انسجام­گروی.

[3]- Knowledge by Acquaintance

دریافت فایل

---

جهت کپی مطلب از ctrl+A استفاده نمایید نماید